bokke٠riejer lk~m (bokkeriejersj-bokkeriejerke) bokkenrijder, lid van Zuidlimburgse roversbende (2e helft 18e eeuw

b \ v het letterteken voor de doffe, stemhebbende plofmedeklinker b (t.o.v. p) in: dae bolle bekker bak broen bruèdsjes

ba, bah of baatsj \ I tsw  (uitroep van afkeer) vies: bah, wat ’n nötteriej

baaf \ tsw boem, plof; syn: batsj, baus, boem, boets, bous, paaf

baaj [O] m baai, zware zwarte stof voor vrouwenrokken

baakkauf  ~~ (Th.D)(D: Bachkalb; A: Bahkouv) ‘beekkalf’(spookgestalte vgl. werewouf) o scheldn.  lomp en lastig persoon: doe baakkauf, gaef diech neet mèt dat kind aan!

baallenger ~\ m [O] vlegel, syn: baliekluiver, laegluiper

baan \ v baan –1 (fig.) betrekking, funktie (bane-bäönsje-) – 2 (lett.)speelbaan, wielerbaan; (bane-baensje) –3 aangelegde straat- of spoorweg; .spoorbaan; dae woont bove de baan: (Vkb: ten noorden, bergopwaarts t.o.v. de spoorwegbaan in Broekhem) –4 verbinding, contact, bereikbaarheid: iech höb ‘m neet aan de baan kinne kriege

baanhoes \ lk~ o seinwachtershuis: (fig.) die medam houw ’n vot wie e Belsj baanhoes   

baar \  I bn puur: daen ermband ies baar goud  II v (bare-baerke) aarden (inmaak)pot voor het bewaren van voedsel III v lijkbaar IV m staaf gegoten edelmetaal

baard ~ m (baarde-beerdsje*) baard

baard٠aap ~~ m man met flinke baard; ...meis \ v baardmees, soort rietmees (vogel); ...sjörf ~∂ v/m baardschurft

baas m (baze-baeske) -1 baas, patroon –2 fig. meester; die zjwoar kas woort ‘m baas en hae veel demet d’n trap aaf

baatsj \ tsw -1 plof syn.→batsj -2 bah, vies →bazzes

babbelaer \\\ m (babbelaere-babbelaerke) babbelaar, zuigsnoepje; ’t maedsje moch op ziene verjäördaag babbelaere oetdeile, syn: bebbelke, klumpke, [J:sjnuupke]

bad o (bade-bedsje) bad

badding m (mv.baddinge) badding, zware (draag)balk

bad٠dook \\ m [O] badsjtof [M/J] dubbelzijdig geluste stof, badstof, syn: frotté; ...hoes lk~ o (O/M) openbaar gemeentelijk badhuis; ...koep lk~ v badkuip; ...meister ~ m badmeester;  ...mötsj \ v badmuts

bae \ [O/M] [J: baeje] zw.ww bidden –1 bidden tot God –2 benaming voor de houding of beweging van een dier: bv. valk (stilhangen in de lucht) of meikever (starthouding voor het opvliegen

baedele ~  [O] →bedele

baek ~ [O] →beek

bae٠printsje \~ o.vkw bidprentje

baer m (baere-baerke) beer I beer (roofdier): vreuger koes te op de kèrmes mèt de baer worsjtele; II steunbeer v. muur III forse vent; dat ies ‘ne baer van ‘ne keel. 

baere٠klauw \ \ m berenklauw; ...koel lk\ v berenkuil; ...leijer ~ [O] m beren(ge)leider; ...löl ~ m berenlul, opgerolde deken die op de ransel wordt meegedragen (soldatent.); ...mötsj \ v berenmuts; ...sjterk ~∂ bn beresterk; ...vel ~ o berenvel

baerie ~ (→berie)

baerpöt \\ m beerput, mestput, gierput; in d’n tied wie nog gein riolering waor, kaom d’n aafveur oet op ‘ne baerpöt.

baesj \ -1 bn beige v. kleur -2 o de kleur beige

bae۰sjtool \\ m bidstoel; ...vaart ~ [O: baevert] v bedevaart

baeve \\ zw.ww beven: in Miedde-Amerika wilt de waereld nog waal ins baeve

baevernel \\\ v -1 plant, bevernel, steenbreek -2 beefziekte, aandoening koude koorts

baeweeg \~*  m bidweg

bag \ m bed (mv: bagge) in die brağ sjtónge versjeije bagge, syn.→ bèd

bağ \ m (bağğe-beğske) -1 big -2 boefje, kwajongen syn: bağğejónk (-joch)

bağğe zw.ww biggen, biggen werpen door zeug

baggeermaond \\\ (Th.D) m de maand maart →tous

bağğe٠jóng \\ \ o varkensjongen, -hoeder; ...jónk ~ o  kwajongen, vlegel; ...mael \ o  varkensvoer

I baggere \\\ zw.ww baggeren

II baggere \\\ (Th.D) [O] zw.ww verhuizen

bah \ tsw ba, bah, (uitroep van afkeer) → bazzes

baj \ m (→Th.D) -1 (bajje-bajke) zwaar (bruin) paard -2 [O] omheining van palen –3 (scheldn.)forse vrouw

bajjenèt  \\\ v (bajjonètte-bajjenètsje) bajonet

bajjenètsjleting \\\ \ v bajonetsluiting

bajpaol \\ m hoekpaal, grenspaal in omheining

bak \ I m (bek-bekske) harde (vergaar)bak; hae goof d’n hónd e bekske water; fig: - op de vastelaoves-zietting waor ‘t wir ins volle bak II  m gevangenis; [O:kasjot]: dae mót ièrsjdaags de bak in III m (mv.bek) groot model personenauto: dae mót zoa nuèdig in ‘ne groate bak róndvare IV v (mv.bakke) vreemde, onaangename of grappige gebeurtenis; dat waor miech ouch ’n bak! V m (bakke-bekske) wang, kaakbeen: dae keel haet ‘nen diekke kop, meh ouch sjtevige bakke 

bak٠ammenjak \ \\\ m bak-ammonia; ...biès o bakbeest, log zwaar voorwerp

bakke zw.ww  -1 bakken [O: st.ww: o.v.t. beek]; Mam houw ’n lekker toert gebakke –2 hard vriezen: vannach zouw ’t flink goon bakke 

bakkebaard \\ ~ m bakkebaard

bakkes o –1[O/M] vrijstaand bakhuis nabij woning of hoeve –2 aangezicht, kakement, gelaat (ord.): dalek houw iech diech veur ’t bakkes; syn: geziech, sjnoets

bak۰ove \ ~* m bakoven; ...poejer lk~ m bakpoeder; ...proem lk\  v bakpruim, kleine puntige, blauwe pruim; ...reem \ m ongare laag midden in baksel; ...sjtein ~ m baksteen, syn: briek; ...tand ~ m kies, maaltand; ...vösj \ m bakvis

I bal \ -1 o bal, danspartij (mv.bals) –2 [O] m oude voorschoot van jute –3 m zak of baal 

II bal ~ (bel \ -belke) speelbal: pingelaer, sjpeel dae bal aaf

balbeukske \ \\ [O] o balboekje

baliekluiver ~kk\ \ m (baliekluiversj-baliekluiverke) rakker, deugniet, kwajongen

baljoene \ lk\ (Port./Sp: bailar = dansen) zw.ww baljaren, tekeergaan -1 luidruchtig feesten, joelen –2  lawaaien; syn: sjendale, sjpektakele

balk  ~∂ m (belk-belkske) balk syn. badding 

balkebrie ~∂  lk~ m balkenbrij

balketrapper ~∂ \\ [O] m orgeltrapper

balkoen \ ~ m [O/M] (balkoene-balkunsje) [J: o balkón]  -1 balkon -2 fig: (scherts.) grote (vooruitstekende) buste van vrouw; die houw ‘ne flinke balkoen, syn.buuste, broes, frónt

balle \\ zw.ww ballen, met bal spelen

ballejóng \\ \ m ballenjongen

ballestraad \\ \ v balustrade

ballèt \\ o (mv.ballètte) ballet

ballètlès \\ \ v  balletles

baluuster \ kk\ m baluster, zuiltje of pijler van balustrade

bam \ v  (bamme-bemke) boterham (kindertaal)

bambezjäör \\ \ m (Fr) [O] bambocheur,  losbol, flierefluiter, syn: bambezjeerder, boemelaer, gäönder, flanäör, zjwaddernäör, jatser, flerefluiter, kaffeeluiper, weenderik

bambezjere \\\ [O] (Fr:bambocher) [J:sjtappe] zw.ww bambocheren, boemelen, zwieren, pierewaaien, zich bedrinken, syn: bezjoere, boemele, goon, jatse, klengele, pierewejje,

bammel ~ v dikke, slonzige vrouw

band ~ m (beng-bendsje) band -1 band (wiel) v. voertuig -2 wikkel -3 hetgeen bindt, relatie -4 rand van biljart

bandaasj \\ v [J] bandage; [O: wingel]

band٠breidde ~ \ [O/M] v bandbreedte; [J: bandbreidte]; ...diekde kk\ v banddikte; ...dook \ [O] m -1 banddoek, maandverband -2 stofstrook van borduurwerk

bandeet \\ m [O] (bandete-bandeetsje) bandiet

band۰iezer lk~ o -1 ijzeren strip als band dienend -2 bandenlichter; ...kop \ [O] poellie [J] ruimte voor aandrijfriem bij motortransportband; ...sjtoate \ o bandstoten (spelsoort) in biljartsport; ...zaeg \ v bandzaag

baneer \ v banier, standaardvlag, krijgsvaandel

bane٠mert ~\ ~ v  banenmarkt; ...verlees \\ o banenverlies

bang \ -1 bn.bw bang, syn. engstig: doe hoofs in d’n duuster neet bang te zin; iech bin bang dat ‘r toch zal versjiene –2 tsw geluid van vallende kolos, (uitroep) boem-paaf

bangesjieter(t) \ lk~ v/m bangerik, angsthaas, syn: brokesjieter(t), floeper(t), poeper(t), sjietvot, sjieter(t), sjiethoes

bangmakeriej \ ~\\ v bangmakerij

bank ~ v –1 zitbank (benk-benkske) -2 v (mv:banke) bankkantoor -3 bw di­rekt, pal, voltreffer; hae raakde-n ‘m bank op ziene kop syn: ram -4 bijw.bep. door de bank, gemiddeld, doorgaans, syn.door de bot

bank٠aafsjrief ~ ~kk\ o bankafschrift; ...bedeende \\\  m bankbediende; ...bieljèt kk\ \ o bankbiljet

banke ~\ zw.ww een-en-twintigen (kaartspel)

bankèt \\ o  (bankètte-bankètsje) banket

bankèt٠bekker \\ \ m banketbakker, patissier; ...lètter \ v banketletter; ...sjtaaf \ m banketstaaf

bank۰luiper ~ ~\ m bankloper; ...root \ bn bankroet, failliet, syn: op de flesj, op de vot [O: faliet]; ...ruiver \  m bankrover

bank۰sjroef ~ lk\ v bankschroef [O: sjroefsjtok v. hout]; ...vleisj ~ o bankvlees, na noodslachting binnen bep. tijdspanne te verkopen of te consumeren; ...wèrker ~∂ m bankwerker; ...zietter \ m bankzitter, vaste reserve bij teamsport   

banne \ zw.ww uitbannen, vervloeken: dae kin banne en luèze

bao \ [O] m (mv.baos) veldwachter; bode

baog \ m (bäög-bäögske) boog –1 gebogen gewelf, erepoort, bruggenboog –2 loverdak v.e.laan –3 deel v.e. cirkelomtrek –4 groot vel papier

baog٠bröğ \ \ v boogbrug; ...zaeg \ v  boogzaag

bäöke ~ → beuke ~

baol \ (Th.D) bn voos, hol, ongevuld (v. veldvruchten): iech höb ‘ne kop wie ’n baol reub

baom \ m (bäöm-bäömke) bodem –1 grondvlak  van bergruimte: iech vóng nog e kwartsje op de baom van de sjatkies –2 ondergrond in aardbodem; bie ’t grave van ’t look, zoot v’r al gauw op de mergelbaom –3 vlabodem: mam houw de baom good belag mèt kroasjele –4 zitvlak: wie ’r op de grónd houw gezete, houw ‘r ‘ne voele baom; fig: emes aan de baom goon: iemand opnaaien, bespotten –5 voedingsbodem, fundament van stevige kost: veur tot-s doe op sjtap geis, móste zörge veur ‘ne gowe baom –6 bodem-bedekkende hoeveelheid: dan geef miech nog mer e bäömke.

bäöme \zw.ww hard slaan; syn: boke*

bäömer \ m mandenvlechter, hersteller van mandenbodem  (→ mangelebäömer)

bäör٠band \ ~ m boordband, band om kledingstukken mee te boorden (→sjtoatband)

bäördsel \  o boordsel

baore ~ →bore

bäöre \ zw.ww boorden, met lint of garen omranden ter versteviging

bäöretigvol \\ ~ bn boordevol, barstensvol (i.g.v. ’n vat, beker of glas m.b.t. vloeistof)

bäör۰gare \ ~ o boordgaren; ...lint ~ o boordlint;  ...naold \ v boordnaald

baove ~→ bove ~

bäöves(j)te ~→ beuves(j)te ~

bar \ –1 bw erg; dat ies bar sjlech –2 v [J] bar, kroeg

barbeer \\ [O] m coiffeur, scheerder, kapper syn: kwaffäör

bare ~ zw.ww –1 baren, ‘n kind ter wereld brengen –2  teweegbrengen, veroorzaken; die óntwiekkeling baart miech zörg -3 kinderspel op speelplaats (het uitkomen, aftikken en verlossen)

barebinge ~~ [O] keuvelen in afwachting van het gereed komen van de ‘baar-reparatie’ in vroeger tijd

barebinger ~\~ [O] (A: Barebenger/Faszbinder) man, die de baren (vaten, potten) repareerde

baresjörger ~\ \∂ m –1 koopman, marskramer van baren (aarden potten) -2 (fig.ongunst.) klungelaar

barèt \ \ v (barètte-barètsje) baret, syn: alpinopatsj, belsj petsjke

baritón \\ \  I –1 v mannenstem tussen tenor en bas; hae zingk baritón -2 v instrument; hae sjpeelt al jaore baritón bie de hermenie -3 v lage partij in muziekstuk tussen bas en tenor II m baritonzanger; hae sjteit tösje de baritóns

barkrök \ \  v barkruk

barón \ \ m (barónne-barunneke) baron; hae wilt gaer de barón sjpele

barremaeter \ \ m barometer

barsj \  (barsjte-bersjke) –1 m barst: dao gluif iech geine barsj van [J] –2 v dekzeil (ook basj)

barsjte \ zw.ww barsten; iech barsjde  van d’n hónger

bas \ (basse-beske) I -1 v diepste mannenstem -2 v muziekinstrument -3 laagste partij in muziekstuk II m baszanger

basj \ (Fr:bâche) (ook barsj) v (mv:basje) dekzeil; ’t geit regene, v’r mótte mer ’n basj euver de miet lèğğe; syn. dèkkleid, dèkzeil

baskuul \ kk\ v (mv: baskule) bascule, weegwerktuig voor zware lasten

bassing \\ m bassin, waterbekken b.v. in zwembad

basterd \ m (mv:basterte) bastaard –1 mens, dier of plant niet zuiver in ras –2 onwettig, buitenechtelijk kind

basterdsoekker \\ kk\ m basterdsuiker

bat \ (Th.D) o schoeiwand, schoorwand

batjakker \ \ m vlegel, rakker, mv: batjakkersj, syn: rotzak, batteraaf

bats \ (K/A: Batze) v (batse-betske) -1 bil -2 part van sinaasappel of zuidvrucht: wils doe e betske van die lekker appelsien höbbe? –3 grote platte schop met opstaande rand syn: batssjöp, roeffelsjöp

batsj \ tsw (uitroep) plof; syn: baus, baaf; (klanknabootsing van neerploffend log voorwerp)

batte \ (Th.D) zw.ww beschoeien; rivieroever van paalwerk voorzien om aarde tegen te houden; van ’n schoorwand voorzien

batteljón \\\ o (mv. batteljóns) bataljon

batteraaf \\\ m (batterave-batteraefke) batraaf, rakker, vlegel, syn: batjakker, sjtrop

batteravesjtreek \\ ~\ ~ v schoftenstreek, rotstreek, syn: sjtröppetuèn         

battere \  [O/M]  zw.ww wild buiten spelen, syn: rölse (Th.D: slaan, kloppen)

batteriej \\ kk\ v (batterieje-batteriejke) batterij -1 stroombron -2 dikke kont -3 stukken geschut -4 ’n rij/groep van gelijksoortige personen of zaken 

bau \ (D) bw bijna; syn: bienao, bekans, haos

baus \ tsw. bw bam, syn. →batsj

bazaar \ \ m bazar, grote winkel met allerhande koopwaar, snuisterijen

bazel ~ –1 m onbeduidende, onzinnige kletspraat, geleuter syn: flauweköl, (ge)bazel(skal), (ge)breuzel, geneuks, (ge)zeiver), gezuèter, gössel, (kots)kal, köl, kloateriej, kwatsj, ónzin, ouwhoorderiej, wauwel(skal), zauwel(skal), zeiver(kal) -2 v kletswijf; dat ies ’n echte ouw bazel

bazelaer ~ \ m mann.kletskous, syn:moeljan, vgl. →dazelaer

bazele ~ zw.ww bazelen, kletsen, onzin uitkramen, → dazele, kalle, kwatsje, lölle, moele, oetkraome, ratele, raoskalle, wauwele

bazelskal ~\~ m kletspraat syn: bazel

bazetig bn bazig; zie sjteit bekind es ’n bazetige vrouw

bazuun \lk\ v (bazune-bazuunsje) bazuin

bazzes \\ tsw uitroep van afkeer syn: bah, baatsj ad 2

be-aome \ \ zw.ww beademen

bebbel \ v (bebbele-bebbelke) mondwerk; syn: moelwerk: die haet ummer ’n groate bebbel

bebbelke \\\ o.vkw  snoepje

bèd \ o (bèdder-bèdsje/bètteke) bed; syn: heija, koffer; (onderdeel: resaorebak, zeef); (ord.: puus, nès, bag, vluèbak); (kindertaal: hajja)

bèdde٠flesj \\ \ v beddenfles; ...good \ o beddengoed; ...kas \ [O] v bedste(d)e syn: bèddekoetsj, bèdsjtaad; ...kroek lk~ v beddenkruik; ...lake ~ o beddenlaken; ...pan \ v beddenpan; ...piesser(t) kk\ m bedplasser, syn: bèddezeikert; fig. onvolwassene (scheldn.); ...sjietert lk~ bedpoeper; fig.onvolwassene (scheldn.)  

bèdding \ v rivierbedding

bedeende \\ m (mv. bedeendes) bediende

bedeile \~ zw.ww bedelen -1 wk zichzelf bovenmatig bevoordelen: zie houw ziechzelf good bedeild -2 toebedelen

bedeiling \~ v bedeling, uitreiking van giften in armenzorg; dae laef van de bedeiling [O] (van de (kerkelijke) bijstand)

bedelaer ~* \ (bedelaere-bedelaerke) m bedelaar

bedele ~* zw.ww –1 bedelen (aalmoes vragen) –2 deemoedig om iets vragen: d’n hónd blief bedele veur dat sjiefke woorsj

bedel۰erm ~* ~∂ bn bedelarm: geer maak miech bedelerm; ...ermbendsje ~∂ \ o.vkw bedelarmbandje

bedelke ~\\ [M/J] bedeltje

bedel۰sjtaaf ~*\ ~ m bedelstaf; (ook: bedelsjtek) 

bedels۰kraom ~* \ m boeltje, zwikje syn: sietsewinkel, kómbermes, krempel; ...pak \ o (g.mv) bedelvolk

bedelzak ~*\ m scheldw. iemand die onophoudelijk iets vraagt

bedene \\\ zw.ww –1 bedienen –2 serveren, syn: obere: daen ober bedeende de luuj op ’n nette meneer  -3 de sacramenten der stervenden toedienen: de man waor sjterveskrank, keplaon ies ’m kómme bedene

bedening \\ v bediening: hae löp al jaore in de bedening

bederve \ ~∂ onr.st.ww (bederf-bedörf-bedorf-bedorve) bederven –1 oneetbaar worden v. voedsel –2 verwennen: door zoa’n opvoeding höbs doe diech de kinger zelf bedorve  -3 beschadigen, verknoeien

bedinke \~\ st.ww –1 bedenken, overwegen: bedink diech nog mer ins good –2 uitvinden:  zie haet e good plan bedach –3 bedelen: Sinterklaos houw de kleine good bedach –4 van mening verande­ren

bèdjeske \ \ o.vkw bedjasje

bedómp \~ [J] bn bedompt: hae zoot vas in e bedómp kemerke zónder leech en friesje loch [O/M: dempetig/ dómpetig] syn.muuf

bedoon \~ wk.onr.st.ww (→doon) z.aanstellen, druk maken, opwinden, syn: z.besjiete, aansjtèlle: doe kins diech get bedoon

bedraag \~ o  -1 (mv:bedrage) bedrag -geldbedrag -2 ernst, ware bedoeling, erg (hebben in) dao haet zie gein bedraag in -3 overweging, twijfel: iech sjtaon nog in bedraag

bedrage \~ onr.st.ww (→drage) bedragen: d’n opbrings van de loteriej bedreug viefhónderd euro.

bedrege \\ onr.st.ww. (bedreeg-bedruug-bedroog-bedroge*) bedriegen: houw aaf, doe bedruugs de zaak; syn. flesje, opliechte, foesje, besjoemmele, betoeppe, koeddele, madzjele, zjwiendele

bedreger \ \ m (mv.bedregersj) bedrieger syn. sjpietsplökker

bedreuf \\ bn bedroefd

bedreuve \\ zw.ww bedroeven, leed doen: ‘t bedreuf miech dat hae zoa’n opvatting drop nao hilt

bedrief \ lk~ I o (bedrieve-bedriefke) bedrijf –1 deel van toneelstuk -2 onderneming, inrichting, zaak II (D: Betrieb) (g.mv) -1 bedrijvigheid: dao ies in ’t sezoen väöl bedrief -2 in werking: hae wol ’t mesjien in bedrief sjtèlle

bedriefs۰advizäör \lk~ \\\ [J] m bedrijfsadviseur; ...rizzeltaat \\\ [J] o bedrijfsresultaat

bedrieve \lk~ st.ww bedrijven: dao besjtoon hièl väöl weurd veur “de leefde bedrieve” syn: verriechte, begoon*

bedrievig \lk\ bn bedrijvig, aktief, druk, werkzaam

bèd۰sjpreij \\ v beddensprei; ...sjtaad \ [O] m (mv.bèdsjtae) bedstede, ingebouwde slaapplaats; ...sjtein ~ m bedsteen, steen die men op de kachel heet maakt en dan als bedkruik gebruikt (→bèdwermer) (b.v. kluizenaar); ...sjtruè \ o (g.mv) bedstro; ...tied lk~ m bedtijd

bedunk \~ (Th.D) [O] o schatting, opvatting, gissing: nao bedunk ies ’t noe zoa’n 12 grade

bedwank \~ m/o bedwang, het bedwingen: hae heel ‘m in bedwank tot de blauwe kaom; (J:bedwang)

bèdwermer \\∂ m bedwarmer → brónspot, →bèdsjtein

bedwinge \\ st.ww bedwingen –1 beteugelen -2 beheersen, in toom houden: iech höb miech kinne bedwinge –3 overwinnen: dae sjtoekrenner haet toch de Cauberg bedwónge

beechte [O] zw.ww  biechten → biechte

beek ~ o (beke*-beekske*) beek, smal stromend watertje

beeld۰buus \ lk\ v beeldbuis; ...sjerm \∂ o beeldscherm

beend ~* v (mv:beende*) beemd

beer \ o stofn. (bere-beerke) bier: dat ies e lekker Belsj beerke

beer٠boek \ lk~ m bierbuik; ...boum ~ m bierboom, draagbalk of –boom waarmee de brouwersknechten de biervaten vervoeren; ...broewer kk\ m bierbrouwer; ...glaas ~ o bierglas; ...kan [O] v bierkan; ...ketel ~* m bierketel waarin men na toevoeging van hop, het aftreksel van mout en water kookt; syn: broewketel, broewpan, wortketel; ...kómmies \lk\ [O] ambtenaar van de belastingdienst, die in de brouwerij het wortgehalte komt vaststellen t.b.v.  accijnsheffing; ...kumpke lk~ o.vkw bierkommetje onder de tapkraan; ...pans ~ v bierpens; ...pöl \ v bierpul; ...sjlemp ~ m dunne pap van donker bier gemaakt; ...sjumer lk\ m bierschuimer, bierspatel; ...tón \ v bierton, syn. beervaat; ...viltsje ~ o.vkw bierviltje; ...wach \ m bierwacht; ...wage(l) ~ m bierwagen, voor vervoer van biervaten [O:] getrokken door 1 of 2 paarden; syn: beerkar; ...weursjke ~ o.vkw bierworstje; ...wösj \ m uithangteken aan herberg (bv. dennetak) syn: vrakelder: jeneverbesstruik

beet ~ -1 m (mv. bete) plaats van bijten: in zien kuut kin me nog ummer de beet van daen hónd zeen -2 beet hebben: bie ’t vösje houw ‘r al nao twiè menute beet -3 o bit (ijzeren mondstuk) van paard; syn:bèt

beetreem ~\ m riem aan paardenbit

bef \ v (beffe-befke) –1 bef, borstdoekje bij toga (ambtsgewaad) -2 bef, witte borstharen/ -veren van ’n zwart dier -3 Habsburgse kin, sterk vooruitstekende onderkaak, syn: sentebekske

befoemele \lk~ zw.ww iemand overdreven knuffelen (met oneerbare bijbedoeling): hae zoot häör sjtiekem te befoemele; syn:hampfele, beveule

befoetele \ lk~ zw.ww beduvelen, bedotten

begaaf \ \ bn begaafd

begaaj \ \ o (ook: begaasj) slecht volk, syn. → krauw

begaasj \\ v (g.mv)  bagage, syn: gepeks

begaazjendraeger \\ \ m bagagedrager v. fiets

begaje \ \ wk.zw.ww -1 bevuilen: bie dat werkske haet ‘r ziech flink begaajd ,syn: beklene, besjmette, besjmoeddele –2 toetakelen: die sjläöndersj höbbe daen ermen haus versjriekkelek begaajd  -3 ironisch overladen met lofuitingen syn: begössele, paersjkeutele; die houwe dem ziette te begaje en hae voolt ziech aardig gepaersjkeuteld –4 veel eten syn. ziech aankiele; dae sjurendeersjer haet ziech wir good begaajd

begange \~  bn begaan: hae waor erg begange mèt dae krenkeleke miensj

begaonbaar \\\ [M/J] bn begaanbaar; [O: (be)genkelek]

begaoving \\\ v flauwte, toeval, bezwijming fig: verwensing: krieg de begaoving

begeistere \~\\ zw.ww begeesteren, bezielen

begeistering \~ v begeestering, enthousiasme, geestdrift

begien \ lk\ v (begiene lk~ -begiensje) begijn, non, kloosterzuster: dat maedsje haet op de sjoal gezete bie de begiene, syn: nón, kloasterzuuster

begiepsje \ lk~ zw.ww afgunstig, hebberig, verlangend begluren

begin \~ o (g.mv) begin [O: aa(n)vank]

beginjaore \~ ~ mv beginjaren

beginne \\\ st.ww (begint-begoes-[O:begoes]/ [J: begónne]; beginnen syn: aanvange[O] sjtarte

begoon \~* onr.st.ww (→goon) begaan -1 bedrijven, belopen -2 inleven in iemand anders verdriet; iech bin erg mèt ‘m begange -3 z’n gang gaan; syn: gewere* laot ‘m mer begoon

begössele \\\\ zw.ww (tot vervelens toe) zeveren, zemelen: mèt de vastelaovend kint me emes dèks lekker begössele; syn. →bezuètere

begrave \~ onr.st.ww (→grave) begraven

begreffenis \\\\ v begrafenis

begreujing \\\ v begroeiing

begriep kk\ [O/M] o (mv.begrieppe) begrip; [J:begrip]

begriepe \lk~ st.ww begrijpen; (begriep-begreep-begrepe); syn: sjnappe ad 3, versjtoon*

begriepelek \lk~ bn.bw begrijpelijk, syn: versjtaonbaar

begruète \\\ [J] begroten, ramen, schatten behalve \\∂ voegw./vz behalve; uitgezonderd; [O/M: boete]

behaord \\ bn behaard

behappe \ \ zw.ww verhapstukken

beheersje \~ zw.ww beheersen

behej \~ (etym: bohaai; Aken: Behäi) m (g.mv)–1 poeha, ophef, kouwe drukte: maak dao neet zoa’ne behej euver; syn: ambras –2 verwaandheid, inbeelding: dae haet 'ne behej euver ziech; syn: hoagmood, hoavaart, gruèts(igheid),  verbeelding

behejtskrièmer \~\\ m –1 praatjesmaker, druktemaker, syn: bazelaer, moeljan, boebbelaer, lölbroor, moelvechter, moelevretert, dröktemeker, präötsjesmeker -2 windbuil, opschepper; syn: behejtspiemel, behejtspungel, bekakde, bezeikde, kaaljakker, labbekak, opsjöpper, ploederaer, sjtoeffer, sjtuter, winkbuul

beheks \\ bn betoverd, bezeten: hae gedroog ziech wie beheks

behelpe \~∂\ wk.zw.ww z.behelpen; syn: ziech redde; mèt zoa’n sjlech gereidsjap ies ‘t ouch mer behelpe

behep \\ bn behept

behoes lk\  bn behuisd

behole ~* zw.ww behalen

behölpzaam \~∂\ bn behulpzaam

behoof \ \ v  [O] behoefte

behoute \~ onr.st.ww (→houte) behouden: de kopluiper beheel ziene veursjprunk

behouwe \~ [O] bn bemiddeld, dae haet ziech dao good ingetrouwd, dat zin behouwe luuj

behuère \ \ zw.ww behoren, betamen syn: z. huère, z. gehuère: dat (be)huèrt ziech neet; die twiè (be)huère bie-ein

behuèrlek bn behoorlijk –1 netjes, fatsoenlijk, syn: ordentelek –2 flink, in vrij hevige mate [O: areigel, äördlig] syn: aansjtendig, gepas, ordentelek

beids \  hfdtelw. beide: aan beids kent

beije \ [O] zw.ww beiden, (af)wachten

bein ~ o I (ledemaat) (bein \ -beineke/beinsje) been;  op ein bein kin iech neet sjtoon; beinsje lèğğe ies ‘tzelfde es puètsje lappe II gebeente; dat sjriève ging miech door merg en bein

beine \\ bn. stofn. benen; ‘ne beine knoup

beinmerg ~~∂ o beenmerg

beje \\ onr.st.ww (beej-beut-boot-gebao) [O: bee] bieden –1 aanbieden, ’n bod doen: ze beje häör e mieljoan veur die ouw sjilderiej -2 (bij kaartspel) aankondigen dat men ’n bepaald aantal slagen  denkt te behalen

bejer \ m bieder: bie de verkoup ies die sjilderiej nao d’n hoagste bejer gegange

bejje \\ zw.ww intomen v. kind of dier: zie kriege dat kind neet gebejd; syn: bendige

bejjersjhout \\~ o houten balkenstelsel (zoldering) boven dorsvloer ter bewaring van schoven

bek \ m –1 (bekke-bekske) bek, snavel –2 mond (ord.) –3 (mv.beks) achterspeler, verdediger

bekaaf \ \ bn bekaf, uitgeput, doodop, syn: aafgemeld, doadmeug, fetuuj, keduuk,  kepotmeug, poem, vaerdig

bekak \\ bn bekakt, aanstellerig; dat ies ‘ne bekakde keel; (ook: kale kak)

bekakde \\ m scheldn. bekakt persoon; syn: ‘ne kale, ‘ne behejtskrièmer

bekalle \\\ zw.ww bepraten -1 bespreken -2 roddelen, syn: bemoele, doorsjtruipe, doortrèkke, kwoadsjpreke, klappejje

bekans \~ [O/M] bw bijna; [J: bienao] [M: haos] ; [O: zièrnao]

bekäöring \ \ [J] v bekeuring syn. verbaol, bón

bekeke \ ~ bn bekeken -1 afgehandeld, het voor gezien houden: ’n bekeke zaak -2 uitgekiend, overdacht: bekeke werk

beker ~* m (bekersj-bekerke) beker -1 drinkbeker –2 cup, trofee

bekere ~* zw.ww bekeren; 'beker'wedstrijd spelen

bekieke \ lk~\  st.ww -1 bekijken -2 in overweging nemen, bezien -3 tot iemands anders verantwoording laten: bekiek ’t diech mer

bekieks \lk~ o bekijk, belangstelling, het bekijken; väöl bekieks höbbe

bekière \\ zw.ww bekeren; tot inkeer brengen of  komen

bekieste \ kk\ zw.ww bekisten; syn:batte

bekind \\ bn.bw bekend

bekinde \\ m bekende, syn:kinnes (persoon)

bekindmake \\~ zw.ww bekendmaken, syn: aankóndige → umrope

bekinne \\\ zw.ww bekennen –1 toegeven, erkennen: iech mót bekinne dat-s te geliek höbs; -2 schuld belijden -3 bespeuren: zie waor nörges te bekinne

bekintenis \\\\ v bekentenis

bekke I zw.ww -1 backen, bij voetbal op back-plaats spelen –2 smaken; dat sjlagroum-ieske bek ‘m waal  II o bekken –1 opvangbak voor vloeistof, bassin –2 slaginstrument, cimbaal syn: de dèksele –3 beenderstelsel in lichaam

bekker m (bekkersj-bekkerke) bakker

bekkeriej v bakkerij

bekkersj۰jóng \\ \ m bakkersjongen; ...kar \ v bakkerskar ...knech \  bakkersknecht; ...mötsj \ bakkersmuts; ...ove ~* m bakkersoven ...sjloof \ m bakkersschort

beklaag \~ o beklag: zie kaom häör beklaag doon

beklage \\\  zw.ww beklagen: dae ies te beklage

beklagensweerd \\\~* bn beklagenswaard

beklauwe \ \ zw.ww bestelen: dae batteraaf haet daen ouwe miensj beklauwd

bekleije \\\ zw.ww bekleden -1 van meubelstuk, opnieuw met stof overtrekken –2 van ambt; hae haet dao ummer ‘ne hoage pos bekleijd

bekleijing \\\ v bekleding; ze höbbe al e look in de bekleijing van d’n oto;

beklemp \\ bw beklemd; bekneld, ziech beklemp veule

beklemtoane \\\\ zw.ww beklemtonen, benadrukken; syn: aksentewere, benaodrökke

beklene \ ~* zw.ww –1 overmatig besmeren; b.v. van boterham –2 besmeuren, bemorsen, bevuilen, bekladden b.v. muur syn: begaje

beklop \ \ bn gek, dwaas; syn: pan oet; hae ies beklop

bekloppe \ \ zw.ww bekloppen; kloppen op ’n muur of wand om te onderzoeken; de blokbreker beklopde ‘t dèk um te huère of ‘t vaste mergel waor

beklumme \ \ st.ww beklimmen

bekniebbele \ \ zw.ww beknibbelen, bezuinigen

beknop \ \ bn.bw beknopt

bekoch \ \ bn bekocht: iech veul miech bekoch, syn: mieskoch

bekómme \~ onr.st.ww (→kómme) bekomen: dat boetelands gerech ies ‘m sjlech bekómme; ze ies van de sjriek bekómme

bekóms m  (g.mv) bekomst, verzadiging

bekónkele \~\ zw.ww bekokstoven, konkelfoezen, samenzweren

beköstige \\\ zw.ww bekostigen

bekotse \ \ -1 bespugen –2 (aan het hoofd) zeuren; met woorden lastig vallen; doe mós miech hie neet get kómme bekotse; syn. →bezuètere

bekoupe \ ~  onr.st.ww (→koupe) bekopen

bekretse \\\ bekrassen (van b.v. muur): dae-n däögeneet haet die mergelmoer bekrets

bekroane \ \ zw.ww bekronen

bekroepe \ lk~\ onr.st.ww (→kroepe) -1 bekruipen: toen bekroop miech ’t geveul dat .... -2 vervelend doen, lastig vallen: lieğ miech toch neet te bekroepe, syn: bezuètere

bekrómpe \~ bn.bw bekrompen -1 niet ruim; ze woonde dao erg bekrómpe -2 fig.kortzichtig doog neet zoa bekrómpe.

bekruèning \ \ v bekroning

bekrumpe \~ st.ww bekrimpen, beperken, bezuinigen

bekrunkele \~  zw.ww verfommelen van stof; verfomfaaien

bekwaom \ \ bn bekwaam

bel \ v (belle-belke) bel: hae haet gein bel op de fiets; belke trèkke blief ‘n kwoajóngessjtreek

bela \\ -1 onr.st.ww (→la) [J: belaje] beladen –2 bn  beladen (fig): dat kin e bela ónderwerp zin

belaef \\ bn.bw beleefd

belanghöbbend \\\ bn belanghebbend

belangriek \\ lk~ bn.bw belangrijk

belangsjtèlling \\ \ v belangstelling

belaove \\ zw.ww beloven 

belasbaar \\\ bn belastbaar: dat mót me aanmerke es belasbaar inkómme

belaste \\ zw.ww belasten

belazere \~ zw.ww belazeren: zie voolt ziech belazerd; syn: bezeike, beziebele, besodemietere

belboum \~ m abeel, esdoorn

belechelek \ \ [O/M] bn belachelijk; [J: belachelek]

beleechte \ \ zw.ww belichten; zie haet dat ónderwerp good beleech

beleechtingsmaeter \\\ \\ m belichtingsmeter

belèğ o beleg –1 broodbeleg –2 belegering –3 binnenbekleding van dezelfde stof bij kledingstuk

I belege \\\ onr.st.ww. (→lege) beliegen

II belege \ ~*\ bn belegen; ’n óns belege kiès

belèğğe st.ww beleggen –1 v.geld –2 v. brood ~ 3 plannen, bijeenroepen (v. vergadering) –4 [O] bevruchten (bij dieren) syn: dèkke

beleidige \\ zw.ww beledigen

belestige \\ zw.ww lastig vallen; dae zate keel wol dat maedsje belestige

belètsel \\ o beletsel (mv:belètsele)

belètte \\ zw.ww beletten, verhinderen

I beleve \\ zw.ww believen (es god bleef, estebleef, watbleef)

II beleve \~* zw.ww beleven; hie ies neet väöl  te beleve

belevere \~* -1 [O] stollen, het ontstaan van ’n vet- of ijslaagje -2 [M/J] beleveren, aanleveren

beleze \~* bn belezen; dat ies ‘ne beleze miensj

belfläör \ \ m (belfläöre-belfläörke) bellefleur (appel)

beljón(g) \ \ m.stofn. bouillon

beljóng۰blökske \\ \\ o.vkw bouillonblokje; ...sop v bouillonsoep

bèlk ~∂ (Th.D) v –1 ondiep omgeploegd stoppelland -2 ondiepe voor

bèlke  ~∂  zw.ww  [O] ondiep ploegen

belle \ zw.ww bellen –1 aanbellen –2 met ’n bel ‘n signaal geven –3 telefoneren

bellebloze ~* onr.st.ww (bloze) bellenblazen (alleen onbep.w.)

bellebuimke \\ o.vkw fuchsia (ook: foeksia)

beloane \\ zw.ww belonen

beloaning \\ v beloning

beloere \ lk~  zw.ww begluren, bespieden

beloestere \ lk~ zw.ww beluisteren

beloke (Paosje) \~*  \\ bn (m) beloken (Pasen); 1^e zondag na Pasen

belös \\ bn belust, trek of zin hebbend in, uit zijn op; syn. oet: zie waore belös op vraak

belroas \\ v  (g.mv) belroos, huidonsteking

Belsj \ o –1 de staat, het grondgebied van België: de bröğ euver en me ziet in Belsj –2 bn.bw  Belgisch, van/uit België:  hae ies ‘ne leefhöbber van Belzje bónbóns –3 Belg, bewoner van België

belsj \ m (mv.belzje) boerentrekpaard (v.h. Belgische ras)

beltróm  \ \ m tamboerijn

beluip \~ o beloop: zou v’r dat mer op z’n beluip laote ?

belump \ ~ o list: mèt belump kaom ‘r achter de woarheid

beluuchte \\\ [O] zw.ww belichten, beschijnen met stallantaarn

belwiej \ kk\ m/v rode wilg

Belzebub ~\\ m Beëlzebub, (benaming v.duivel)

belzjendaag \\~ m belgendag; belgische nationale feestdag, waarop veel Belgen onze streek bezoeken

bemèste \\\ zw.ww bemesten, syn: drekke, mèste

bemeuje \\\ [M/J] [O: bemeu] zw.ww bemoeien

bemieddele \\ zw.ww bemiddelen

bemietere \\ zw.ww besodemieteren, bedriegen, belazeren; syn. belazere

bemmel ~\ m (bemmele-bemmelke) bungel, beweegbaar aanhangsel

bemmele \ zw.ww bungelen

bemodere \ ~ zw.ww bemoederen; doe mós dat kin neet zoa blieve bemodere; syn: beteutele, (de vot)naodrage, toeddele, tuttele, verwinne

bemoele \ lk\ zw.ww bekletsen, kwaadspreken; syn: doorsjtruipe, bekalle

benaan \ \ v (benane-benaeneke) banaan

benaodeile \\~ zw.ww benadelen

benaodere \\ zw.ww benaderen

benaodrökke \\ \ zw.ww  benadrukken, beklemtonen; syn: beklemtoane

bende \ v (mv.bendes) bende –1 troep, groep: de bende van kartoesj: (’n stel belhamels) -2 rotzooi, onordelijk geheel –3 behoorlijk aantal: die houwe heim ’n bende kinger syn. katerjach

bendige \ zw.ww temmen, in toom houden, overmeesteren; dae meister kreeg die klas kwoajónge neet gebendig. syn: bejje

bendsje \ o.vkw –1 kleine band –2 boord v. overhemd:  sjtremp diech 't bendsj­e? syn: bäördsje

bendsjesknuipke \\ ~ o.vkw  boordenknoopje

benètte \ zw.ww machinaal schoffelen

beneume \ st.ww benoemen

benkelek ~ bn bangelijk, beangstigend (v.situatie) angstig van aard (v.mens)

benöl ~ o begrip, besef syn: bezej; dao haet ’r gein benöl van

bent ~ m  stampij: nao aafloup höbbe ze ziech dao gehouwe wie de verke, dao waor de bent oet

bentele ~ wk.ww vechten, knokken syn: böttele, beursjtele, kloppe, knöppele, kroewe, mölle, sjtrieje

benuje \ kk\ zw.ww benieuwen; ’t zal miech benuje of ‘r kump

benumme \~ I wk.st.ww benemen; benump-benoom-benómme –1 z.gedragen; benum diech ins get –2 benemen; ze wolle ziech van ’t leve benumme, die sjtankloch benoom miech d’n aom; die sjötting benoom miech ’t oetziech op ’t landsjap II o gedrag [O] ’t benumme van dae jóng bevilt miech neet

benuujd \ kk\ bn benieuwd, syn: nuujsjièrig

benzien \ lk~ m. stofn. (g.mv) benzine

benzienpómp \lk~ ~ v benzinepomp

beoordeile \ ~*~ zw.ww beoordelen

bepaole \ \ zw.ww bepalen

beprove \ \ zw.ww beproeven, testen syn: op de proof sjtèlle, tentere, verzeuke

berao \\ [O/M] [J: beraoje] I wk.zw.ww z.beraden II bn beraden, syn: bedachzaam, bezónne; zie ging berao te werk

beraod \\ o (g.mv) beraad: nao riep beraod en wies euverlèğ

berappe \\ zw.ww schade vergoeden

bereje \\ [M] bn bereden; de bereje plisie haet de nozems de Cauberg opgejaag

berekene \~* zw.ww berekenen

bereump \\ bn beroemd

bereuring \ \ v beroering, syn: ónrös

berg ~∂  I m –1 (berg \ - bergske) berg (verhoging in het landschap) –2 [O/M] g.mv mergelgroeve: ‘s wintersj trokke v’r dèks de berg in; [J: grot] II m gecastreerd of gelubd varken (ook: speenvarken) III m/o hoofdhuid-aandoening bij kleine kinderen

berg۰aaf ~∂ \ [J]: bw bergaf; ...aversj \ [O/M] bw bergafwaarts; ...boum ~ m stootbeitel t.b.v. mergelwinning, syn. sjtoatiezer

berge ~∂ wk.st.ww z.bergen, opbergen, in veiligheid brengen syn: z. oar oethoute, z. gedèk/keduuk houte

berg۰hoof ~∂ ~* m berghoeve, boerenhoeve op ’n berg gelegen; ...kelder \ m voorraadkelder uitgehouwen in de mergelwand; ...look ~* ondiepe holte, niet doorlopende mergelgroeve; ...luiper ~ m ervaren bergloper; grotkenner; ...moel lk\ v grotingang; ...obbersj \ [O/M] bw bergopwaarts; ...op \ [J] bw bergop; ...sjtuver lk\ m bergstuiver; accijns op de in groeve gedolven mergelblokken (→ bloksjtuver, vaartgeld)

berie ~*\ v (beries-berieke) draagbaar voor mensen en goederen

beriech kk\ o (beriechte-beriechske) bericht

beriechte kk\ I zw.ww berichten II [O/M] mv znw journaal, nieuwsberichten; iech hoort dat nuujts in de beriechte van ach oer

berieje  lk~ st.ww berijden v. paard

berk ~∂ m (berke-berkske) berk; (ook: berkeboum); [O: birk]

be(r)lien lk\ v balein; (mv:berliene); de berlien in e korsjèt ies te vergelieke mèt die in ‘ne parrepluuj

berlienerbol \lk\\ ~ m gebak, zacht gebakken bol gevuld met vruchtenspijs

berme \∂ zw.ww opstapelen van veldgewassen

bermechtig \\\ [O/M] bn barmhartig

beroop \ o beroep –1 hulpvraag; zie deeg e beroop op de rechter –2 vak, beroep [O/M]

berope \ wk.onr.st.ww (→rope) zich beroepen op (ter staving v.e.bewering)

beros \ bn verroest

beröste \ zw.ww berusten, zich schikken

berouve \ zw.ww beroven

berouw ~ o berouw: berouw kump nao de zung; syn: sjpiet

berouwe \\ [J] zw.ww berouwen; [O/M: beruije]

berrevös ~\\ bw barrevoets, blootsvoets

beruch \\ bn berucht

beruije \\ st.ww [O/M] berouwen; [J: berouwe]

beruik \~ bn berookt, door rook zwart aangeslagen; de gieds in de berg leep rónd mèt e beruik lampeglaas

berwing \\ (Th.D) v haagwinde, heggewinde, akkerwinde

bes \ I v (besse-beske) bes, saprijk vruchtje; II v halve toon lager dan b, si mol

bès best; I: bn.bw de bèste van de klas; ’t geit neet te bès mèt ‘m; iech zouw bès waal wille, meh iech höb geinen tied; II: o uiterste inspanning; hae haet good zien bès gedoon

besiefere lk~ zw.ww becijferen, begroten

bèsj [O]: v  bes; oude vrouw, overgrootmoeder

besjaaf \ bn beschaafd; zie haet besjaafde menere

besjadige \ [J] zw.ww beschadigen; [O/M: sjendelere, verannewere]

besjaemp \ bn.bw beschaamd, blo, beschroomd, verlegen; syn. bluè, verlege

besjäöre \ wk.zw.ww bescheuren (fig.) bulderen v.h. lachen; nao die wiets besjäörde hae ziech van ‘t lache

besjeftige zw.ww  -1 bezig houden -2 werk verschaffen

besjeid ~ o bericht, antwoord, uitslag, uitleg: zèğ  miech besjeid es ’t zoa wied ies

besjeije ~ bn.bw bescheiden, ingetogen, terughoudend

besjere ~* onr.st.ww –1 voorspellen: dat besjeer iech diech –2 bescheren, toebedelen, toewensen: maog diech ’n goow toekóms besjore zin

besjerme \∂ zw.ww beschermen

besjerm۰hèllige \∂ \ beschermheilige, schutspatroon; syn: petroanhèllige; ...hièr \ m beschermheer; ...ingel ~\ m beschermengel, syn. ingelbewaarder; ...vrouw \ v beschermvrouwe

I besjete \\  onr.ww beschieten -1 v.d. vijand –2 ’t dak bekleden met planken of  met stro-poppen

II besjete ~ bn.bw bescheten, bedonderd, beetgenomen; hae sjtèlde ziech aan wie e besjete kind

besjiekke kk\ zw.ww beschikken, syn.besjliesse

besjiene lk~ st.ww beschijnen, belichten: de Rewien weurt besjene mèt ’n aantal sjienwerpersj

besjiete lk~ wk.st.ww (sjiete) z.beschijten –1 in de broek doen: ’t kinneke houw ziech gans besjete –2 opwinden, drukmaken: besjiet diech neet veur zoa get ónnuèzels

besjlaag \~ o (mv. besjlage) beslag –1 beroerte, hersenaandoening –2 beslaglegging of arrest op goederen –3 deegbeslag, mengsel van ’n (mout)meel en water –4 plaatsinne­mend; dat kavaaksj nump väöl plaats in besjlaag –5 plaatwerk/versiersel op raam, deur of kist –6 de hoefijzers van paarden –7  afronding, vaststelling bij koop/verkoop of van een project; dat werk haet eindelek zien besjlaag gekrege –8 drukte, beslommering; dat vriewilligersjwerk lèğ e zjwoar besjlaag op die vrouw

besjlaag٠koep \~ lk~ beslagkuip, syn: reurkoep, majsjkoep(< D: maischen = mengen); ...kómp ~ m beslagkom; ...lèğğing \ v beslaglegging

besjlete \ onr.st.ww besluiten (sjlete)

besjlies kk\  bn.bw beslist, stellig

besjliesse kk\ zw.ww beslissen

besjloon ~* onr.st.ww (sjloon) beslaan -1 van beslag voorzien; fig: hae kaom good besjlage ten ies –2 bewasemen iech zoog nieks miè, de sjpegel waor gans besjlage –3 ruimte / pla­ats innemen

besjluut lk~ o (mv:besjlute) besluit

besjmere ~  zw.ww besmeren

besjmette zw.ww besmetten, bevuilen

besjmoeddele kk\ zw.ww bezoedelen, beduimelen, bevlekken

besjnaord \ bn besnaard; (in: fien besjnaord)

besjniejd \kk\ bn besneeuwd

besjnieje \lk~ st.ww besnijden –1 voorhuid wegnemen -2 door snijden vormen of bewerken bij kunst of verfwerk

besjniejenis \ lk~ v besnijdenis

besjnoutse \~ zw.ww bespieden, nauwgezet bekijken, beloeren

besjoemmele \kk\ (D:schummeln) zw.ww besjoemelen, bedriegen, beduvelen, bedonderen, syn: bedrege

besjöldige zw.ww beschuldigen

besjöt \ bn beschut: ’n besjötde umgeving syn. besjermp

besjötte \\ zw.ww beschutten syn. besjerme

besjouwe zw.ww beschouwen

besjpäöre zw.ww bespeuren

besjpare zw.ww besparen

besjpele \~ zw.ww bespelen -1 hae besjpeelde d’n örgel -2 d’n arties besjpeelde ‘t pebliek -3 ’t opeluch woort drök besjpeeld

besjpieje  \kk\ zw.ww bespugen

besjpotte \\ zw.ww bespotten: hae besjpotde de miensj in de rolsjtool

besjpreke  \~* onr.st.ww (sjpreke) bespreken –1 spreken over:zie besjproke ‘t ónderwerp –2 reserveren: zie haet twiè taofele in dat restaurant besjproke

besjpringe ~ st.ww  bespringen –1 de vrouw woort door dae batteraaf van achtere besjprónge -2 de sjteer besjpróng de koo

besjprinkele ~ zw.ww  besprenkelen

besjrieve lk~ st.ww beschrijven –1 hae besjreef ’t pepier –2 de kogel besjreef ‘ne baog in de loch -3 zie besjreef wat häör waor euverkómme -4 bie de notaris woort ’t perceel besjreve

besjtae \ [O/M] zw.ww besteden; iech höb dao geinen aandach aan kinne besjtae [J: besjtaeje]

besjtand \~ I o (mv. besjtande) bestand –1 wapenstilstand: zie höbbe nao riep beraod e besjtand ónderteikend –2 verzameling: dae naam kump neet in oos besjtand veur II bn opgewassen:  besjtand zin tege

besjtanddeil ~ ~ o bestanddeel, onderdeel

besjtaonbaar \\ bn bestaanbaar, mogelijk

besjtaond \ bn bestaand, vóórkomend, er zijnde; de besjtaonde miensje-rasse

besjtaonsrech \\ o bestaansrecht

besjtek\ o (besjtekke-besjtekske) bestek -1 lepel, mes en vork syn: koevaer, gesjièr –2 beschrijving, ontwerp  v.d. uitvoering v.e. plan

besjtekbak \\ \ m bestekbak

besjteke ~* onr.st.ww (sjteke) besteken –1 opsteken: ’t greun van de mei-wage woort besjtoke mèt roaze –2 omkopen: dae integere miensj lièt ziech neet besjteke  -3 [O] geschenk, felicitatie aanbieden bij naamfeest: bie zienen namesdaag woort ‘r good besjtoke

besjtekla \\  \ v besteklade

besjtèl \~ o bestel, ordening, systeem, regeling, beheer

besjtèl٠bös \ \ v bestelbus; ...deens \ m besteldienst

besjtele \~* onr.st.ww (sjtele) bestelen; syn: beklauwe

besjtèlle zw.ww bestellen -1 bestelling plaatsen: (fig) wae haet dat waer besjtèld? -2 regelen, ver­or­don­neren: doe höbs hie nieks te besjtèlle -3 bezorgen: de faktäör haet de breve besjtèld -4 ontbieden: iech höb d’n daakdèkker besjtèld  fig: bie häör ies get besjtèld (zij is zwanger)

besjtèller \ m besteller, bezorger

besjtèlling \ v -1 bestelling, bezorging, het bestellen -2 order, opdracht tot levering: die besjtèlling ies giestere pas geplaats

besjtèlloan  \ \ o bestelloon, bezorgkosten

besjtiege  lk\ st.ww  bestijgen

besjtiekke kk\ zw.ww  bestikken: é jeske mèt zilverdraod besjtiekke

besjtoke \~*  zw.ww  bestoken -1 beschieten: ze woorte besjtook mèt zjwoar gesjöt –2 verontrusten door woordgebruik: hae besjtookde häöm mèt lestige vraoge

besjtoon* \~ I onr.st.ww (→ sjtoon) -1 in wezen zijn: dat besjteit neet! -2 bestaansduur hebben: die zaak besjteit noe 50 jaor -3 samengesteld zijn uit: dat werk besjteit oet drie ónderdeile -4 leven, zich onderhouden: van zoa’n klein inkómme kin me neet besjtoon -5 durven: hae haet ’t besjtange um dat in ’t openbaar te zèğğe II o (g.mv) bestaan: -1 ’t besjtoon van God -2 dat ies e miensjwaerdig besjtoon -3 kostwinning: hae haet e good besjtoon

besjtörme \∂ zw.ww  bestormen;  bie d’n oetverkoup besjtörmde ‘t pebliek de winkel

besjtörming \∂ v bestorming: de besjtörming van ‘t kesjtièl

besjtraole \ zw.ww bestralen, door straling medisch behandelen

besjtraote \ zw.ww bestraten; syn. plavejje [O]

besjtraoting \ v -1 bestrating, de stenen syn.plavejsel [O] -2 het bestraten; ze zin mèt de besjtraoting begoes

besjtraove \ zw.ww bestraffen

besjtrieje kk\ st.ww (sjtrieje) bestrijden -1 strijden tegen: de döktersj höbbe die krenkde good besjtreje -2 aanvechten: die opvatting weurt besjtreje -3 tegengaan: d’n ermood mót besjtreje were

besjtrieke lk~ st.ww (sjtrieke) bestrijken -1 besmeren, bestrijken, verven: hae waor de moer ónderum mèt ‘ne flinke laog taar aan ’t besjtrieke -2 omvatten: de mach van de kesjtièlhièr besjtreek mer e klein gebied -3 besmeren: zie besjtreek häöre pienleke erm mèt get zauf

besjtruije \ zw.ww bestrooien: ’t jónk meuderke  besjtruijde de besjuut mèt moezekeutelkes

besjtumme \ zw.ww bestemmen; d’n opbrings weurt veur e good doel besjtump

besjtumming\ v bestemming -1 einddoel: veur dae geldpries weit iech ’n goow besjtumming -2 reisbestemming: nao die lang reis kaom ‘r pas um ach oer op zien besjtumming  -3 destinatie: wat ies de besjtumming van edere miensj?

besjture lk~ zw.ww  - besturen -1(lett.) de boerin besjtuurde zelf d’n trakter -2 leidinggeven: dae burgemeister besjtuurde de gemeinte op ’n fien meneer

besjtuur lk~ o (mv.besjture) bestuur; de vereinigingsbesjture houwe ziech same um de taofel gezat

besjummele zw.ww beschimmelen, schimmelen de kroasjelevla ies gans besjummeld

besjutebös \ lk~\\ v beschuitblik

besjuut \~ v (besjute-besjuutsje) beschuit ; drek nao de bevalling woorte besjute mèt muuskes gesjmeerd

besse \ m (mv: besse) glaasje bessenjenever: iech höb ins gaer ‘ne besse

bessem \\ m (besseme-bessemke) bezem syn: keerbeursjtel

besseme \\\ zw.ww bezemen -1 schoonvegen iech mót de balkoen nog besseme -2 hardhandig buiten zetten; die kasteleinsvrouw haet dae lestige keel zelf droet gebessemp

bessemebinger \\\~\ m [O] bezembinder: daen ouwe bessemebinger gebruukde meistal ginster

bessem٠sjteel \\~ m bezemsteel; ...sjtek \ m bezemstok; ...wage ~\ m bezemwagen, laatste auto in wielerkaravaan

bessesaap \\~ o bessensap

bèste (‘t) bn best (overtreff.trap van good): het waor de bèste lièrling van de klas

bèswil m (in bw.bep.met um/veur) bestwil: iech deeg dat veur zienen eige bèswil

bèt o (bètte-bètsje) bit (v.gebeet) ijzeren mondstuk v.paard, syn. beet

betaalbaar \\\ bn -1 de verzörging van ouw luuj sjient neet miè betaalbaar te zin –2 (i.s.m. ... sjtèlle) geldbedrag of rente voor uitbetaling beschikbaar stellen;

betaald bn -1 emes get betaald zètte -2 hae sjpeelt noe betaald voetbal

betaal۰daag ~ m betaaldag; ...meister ~\ [O] m betaalmeester: op de koel deilde de betaalmeister de loantuutsjes oet; ...mieddel kk\ o betaalmiddel: de gölle ies gein wèttig betaalmieddel miè

betale \\ [O: \~) zw.ww  betalen

beteikene \~ zw.ww –1 aanduiden: gruètsj beteikent trots –2 beduiden, voorstellen: wat haet dat te beteikene -3 ’n akte in persoon doen toekomen: de parkètwach haet ‘m dat sjtök in persoon beteikend

beteikenis \~ v betekenis –1 strekking: wat ies de beteikenis van die besjliessing? -2 aanzien: dat ies ‘ne miensj van beteikenis

beter ~* I bn (vergr.trap v. good) -1 dae ies van beter luuj; dat ies ein van de beter merke -2 hersteld; zie waor lang krank, meh ze ies noe wir beter  II o iets beters: bie gebrek aan beter

betere ~* zw.(wk).ww beteren: -1 hae haet ziech gebeterd  -2 hae haet zien leve gebeterd

beterkoup ~*\~ [O] bw goedkoper; [M/J: goodkouper]

betersjap ~*\\ v beterschap -1 verbetering in gezondheid: v’r winsje häöm betersjap -2 verbetering in gedrag: betersjap belaove

beteutele \\ zw.ww: betuttelen, verwennen

betiechte  \kk\ zw.ww betichten; syn: besjöldige

betieds \ lk\ bw  bijtijds, vroegtijdig, op tijd; iech zal mörgevreug betieds dao zin; syn: indertied, tiedig, bietieds

betieje \ kk\ zw.ww (alleen onbep.wijs) betijen; laot ’t mer effe betieje, dat lèğ ziech waal

betoane \ \ zw.ww beklemtonen, benadrukken (→ ook: betuine)

betoeppe \ kk\ zw.ww betoppen, afzetten, bedriegen; zie haet ziech behuèrlek laote betoeppe; syn: bedrege

betóng \\ m.stofn. (g.mv) beton [J: betón]; in gewaopende betóng ziet vlechiezer

betónge \\ zw.ww  betonneren; [J: betónne]

betón۰iezer \ lk~\ o betonijzer, vlechtijzer; ...meule ~ v betonmolen

betouvere \\ zw.ww betoveren, syn: behekse

betrachte \\ zw.ww betrachten, beschouwen: noe mós doe diech zoa get  betrachte

betrae \\ onr.st.ww. (trae) betreden [J: betraeje)

betraond \\ bn betraand; ’t kinneke houw betraonde uigskes

betreffe \ \ onr.st.ww (→treffe) betreffen (alleen 3^e p. ev/mv): wat miech betröf.....

betrèkke \ \ st.ww (trèkke) betrekken -1 afnemen van goederen: hae betrok ’t beer van “De Leeuw” -2 donker worden: de loch begoes te betrèkke -3 somber worden: zien geziech betrok -4 gaan bewonen; zie höbbe e nuuj hoes betrokke -5 in mengen, mee bemoeien: dao hoofs doe nemes andersj bie te betrèkke

betrèkkelek \ \ bn.bw -1 betrekkelijk, relatief -2 betrekking hebbend op: dat neump me e betrèkkelek veurnaamwoord -3 tamelijk, nogal bw: d’n opbrings waor betrèkkelek wiènig

betrèkking \ \ v (betrèkkinge-betrèkkingske)  betrekking -1 werkkring: hae haet al jaorelank ’n goow betrèkking -2 verband: dat haet gein betrèkking op die zaak -3 band: die twiè leng höbbe hun betrèkkinge verbroke

betreure \ \ zw.ww betreuren -1 ’t óngelök mèt de Belzje bös aan de voot van de Cauberg weurt nog ummer betreurd -2 iets jammer vinden, er spijt van hebben: nao aafloup van de raodsvergadering betreurde hae zien oetsjpraok

betreurensweerd \\\~* bn betreurenswaard(ig)

betroewbaar \kk\\ bn betrouwbaar, integer: dat ies ‘ne betroewbare miensj

bette \ zw.ww (bet-(!)betde-gebet) betten, ’n wond bevochtigen door drukken met nat doekje

betuge \ lk\ zw.ww  betuigen, eer bewijzen: iech wil mien mètleve betuge syn: betuine

betuine \~ wk.zw.ww -1 z.betonen, betuigen, syn: betuge -2 voor de dag komen, z. doen kennen: foetele betuint ziech

betuum \ kk\ m stofn. bitumen, asfalt syn. taar, peek, makkedam (wegverharding)

betwiefele \ lk~ zw.ww betwijfelen, in twijfel trekken:  zie meint dat te maoge betwiefele

beugelflesj ~\ \ v beugelfles, fles met  beugelsluiting

beuk \ m (beuke-beukske) –1 beuk, beukenboom -2 deel van een kerk tussen twee rijen pilaren: zóndeg zote v’r  in de ziej-beuk

I beuke \  bn.stofn. beuken, van beukenhout: e beuke sigarekieske

II beuke ~* zw.ww -1 bulken, luid schreeuwen syn: brölle -2 huilen, syn: griene

beuke٠bosj \\ \ m beukenbos; ...boum ~ m beukenboom; ...hèğ \ v beukenhaag; ...neutsje ~ o.vkw beukennootje

beuker(t) ~* m (beukerte-beukerke) huilebalk

beure \ zw.ww beuren, geld innen [O/M: luèze]

beursj \ v (beurzje-beursjke) beurs -1 geldtasje of -buidel -2 handelsbeurs/ -gebouw -3 studiebeurs -4 bindweefselholte

beursjtel ~\ m (beursjtelke-beursjtele) borstel

beursjtele ~\\ zw.ww -1 borstelen -2 wk vechten: die verrèkkelinge zin ziech dèks aan ‘t beursjtele

beurt \ v (mv beurte) beurt -1 ederein mót zien beurt aafwachte -2 iech gaon mèt d’n oto veur ’n groate beurt -3 woarum vilt miech die ièr te beurt?

beuves(j)te ~* [M/J] bn bovenst (overtreff.trap van bove): zie wone op de beuveste verdeping

bevalle \\ onr.st.ww (valle) bevallen -1 aanstaan, in de smaak vallen: hie bevilt miech d’n tepièt neet -2 kind baren [O: kraome]: zie ies neet heim kinne bevalle

bevange \~ onr.st.ww (vange) bevangen: zie woort door de kouw bevange

bevare ~ onr.st.ww (vare) bevaren: door de erke ies de Geul lestig te bevare

bevelveurder \\\\ m (mv.bevelveurdersj): bevelvoerder, syn. kómmendant

beveule \\ st.ww bevoelen (bij vrouwen): hae haet miech dao in d’n hauven duuster loupe te beveule;  syn. hampfele, befoemele

beveurbeeld \~\ bw bijvoorbeeld

beveurdeile \~~ zw.ww bevoordelen; es zjurielid maog me nemes beveurdeile

beveuroordeild \~~*\ bn bevooroordeeld

bevinge wk.st.ww (vinge) zich bevinden: hae bevingk ziech noe  örges in Lapland

bevleging \ v (bevleginge-bevlegingske) bevlieging, opwelling; in ’n bevleging haet ‘r ziech de kop laote kaal sjere

bevoes \lk\ bn (ook: bevuus) bn roodachtig, voskleurig bruin: dat zin bevoesde neut

bevraoge \\ onr.st.ww (vraoge) bevragen

bevreze \\ onr.st.ww (vreze) bevriezen

bevrieje \kk\  zw.ww bevrijden, verlossen

bevriejingsdaag  \kk\\ ~ m bevrijdingsdag

bevröchte \\ zw.ww bevruchten

bevrund \~ bn bevriend

bewaarsjoal \\\ [O] v kleuterschool: veurtot me mèt zès jaor nao de groate sjoal koes goon,  koes e kind al e paar jaor terech in de bewaarsjoal bie de begiensjes

bewaege \\ (wk).st.ww (z.)bewegen: es te diech bewaegs, bies te gezeen, syn: reppe, (ver)reure

bewaeging \\ v (bewaeginge-bewaegingske) beweging: dao zoot gein bewaeging in die miensje-massa

bewaegings٠lièr \\\ \ m bewegingsleer; ...vrieheid kk\ ~ v bewegingsvrijheid

bewake\ ~ zw.ww bewaken

bewaopening v -1  bewapening, van wapens voorzien -2 versterking in betonbouw d.m.v. ijzervlechting

beware \\ zw.ww bewaren

bewere ~*  [J] zw.ww  beweren

bewèrke \~∂ zw.ww bewerken

bewèrksjtèllige \~∂ \\ zw.ww bewerkstelligen

bewierouke \~ zw.ww bewieroken

bewies \ lk~ o (mv.bewieze) bewijs –1 blijk –2 argument –3 verklaring (b.v. van goed ge­drag)

bewies٠krach \lk~ \ v  bewijskracht; ...las \ m bewijslast; ...sjtök \ o bewijsstuk; ...veuring \\ v bewijsvoering

bewieze \lk~ st.ww bewijzen -1 aantonen –2 betonen: zie haet häöm ‘ne gowen deens beweze

bewolk \~∂ bn bewolkt

bewóndere \~ zw.ww bewonderen

bewus \\ bn.bw –1 bewust: dae bewuste miensj –2 opzettelijk, moedwillig: dat haet ‘r bewus verzjwege syn. ekspres, moodwillig

bezaete  ~ →bezete

bezat \\ bn bezet –1 vol(geboekt), gereserveerd, besproken: ekskezeer, meh dae sjtool ies bezat –2 daen ermband iest bezat mèt diamante –3 verkering hebben: doe kins waal sjans höbbe, meh dat maedsje ies bezat –4 kaartterm: iech höb de keuning bezat –5 geoccupeerd: die landsjtreek ies toendertied bezat gewaes

bezeen \~ onr.st.ww (zeen) bezien: dat vilt nog te bezeen

bezeenswaerdig \\\\ bn bezienswaardig; de sjteinkolemien ies ’n echte bezeenswaerdige grot

bezeik \~ bn bedrogen: dat ies bezeikde boel

bezeikde \~\ m aansteller, opschepper: dat ies al ummer ‘ne bezeikde gewaes

bezeike \~ zw.ww foppen, bedriegen syn.→ kölle

bezeivere \~\ zw.ww bezeveren, syn: →bezuètere

bezej \~ [M]  o (g.mv) besef, notie  [O (Th.D): verzej]; syn: begriep, benöl, inziech, kinnes, noosje,

bezete ~ bn (v.beziette) bezeten; daen döl ies van d’n duvel bezete

bezètte st.ww bezetten

bezètting v bezetting -1 de bezètting van Nederland doerde vief jaor -2 de hermenie haet ’n goow bezètting

bezèttoan \\\ v bezettoon: iech höb ‘m de gansen daag perbere te belle, meh iech kreeg toezjoer de bezèttoan

bezeuk \\ bezoek I o (mv.bezeuke)  -1 het bezoeken: de keuningin haet destieds in Limburg vief bezeuke aafgelag -2 het bezocht worden: hae houw bezeuk gehad van de blauwe II m de visite, het gezelschap bezoekers: iech höb de bezeuk um hauf veer de deur oetgewèrk

bezeuke \\ zw.ww bezoeken

bezeuker \\ m bezoeker (mv.bezeukersj) de Rewien trok dit jaor erg väöl bezeukersj

bezeukersjruumte \\\ lk\ v  bezoekersruimte

bezeuk٠oer \\ lk\ o bezoekuur; ...reigeling ~\\ v bezoekregeling

beziebele \ kk\ zw.ww bedotten: beziebel diech zelf get! syn: → belazere

beziechtige \kk\ zw.ww bezichtigen; dizze mieddeg goon v’r de Gemeintegrot beziechtige

beziè \\ zw.ww (ziè I) bezaaien

bezièd \\ bn bezaaid: de sjtoep waor bezièd mèt beukeneutsjes

bezieje \lk~ vz bezijden -1 naast: via ’t peurtsje bezieje de kaffee, kins te achterum -2 niet strokend: dat verhaol ies bezieje de woarheid

beziet kk\ o (g.mv) bezit; hae ies in ’t beziet van ‘ne zeldzame poszegel

beziette \kk\ st.ww bezitten

beziettelek \kk\\ bn bezittelijk; ’t beziettelek veurnaamwoord geuf ’t beziet aan van de 1^e , 2^e of 3^e persoon ev/mv

bezig bn.bw bezig: bies te wir bezig?

bezinke \~ st.ww bezinken: iech wil die nuuj meining ins effe laote bezinke

bezinksel \~\ o bezinksel, droesem: mergel ies e bezinksel van de krietziè

bezinne \\ wk.st.ww z.bezinnen, overdenken; zie haet ziech bezónne euver häör toekóms

bezjoer \lk\ (Fr:bonjour) -1 tsw bonjour, goedendag (begroetingswens) -2 m grootspraak, praatjes; die maakde gans get bezjoer

bezjoere \ lk\  zw.ww bonjouren -1 eruit gooien syn: droet besseme: die kasteleinsvrouw haet dae zate keel droet gebezjoerd  -2 stappen, pierewaaien, syn: bambezjere

bezjwaamp \\ bn beslagen, met een aanslag bedekt, met ‘n waas overtrokken; ‘t lampeglaas ies bezjwaamp

bezjwere \~* onr.st.ww (zjwere) bezweren, verzekeren: dat bezjweer iech diech! syn: kavere

bezjwèt \\ bn (v.zjweite) bezweet: nao die beklumming waor hae gans bezjwèt

bezjwieke \lk~ st.ww bezwijken -1 d’n ermen haus ies ónder dae las bezjweke -2 de plisieman bezjweek veur de sjteekpenninge -3 de zjwoargewónde man bezjweek in d’n ambelaos

bezjwoar o (mv:bezjwoare) bezwaar: tege die nuuj bröğ zin miè es twintig bezjwoare ingedeend

bezjwoarsjrief \\kk\ o (mv:bezjwoarsjriefte) bezwaarschrift: alle bezjwoarsjriefte woorte ónóntvenkelek verklaord

bezjwuère \\ zw.ww bezwaren: dat ónterech verwiet bezjwuèrde miech

bezoepe \lk~ wk.st.ww (zoepe) z. bezuipen, z. bezatten

bezoere \lk\ zw.ww bezuren: dat zal ‘m bezoere syn: beruije[O]; berouwe [J]; opbreke

bezokke \\\ zw.ww bezeveren, bezeuren, met kleinigheden blijven lastig vallen, syn. bezuètere

bezope \~ bn bezopen -1 lett. dae keel waor ummer hartsjtiekke bezope -2 fig. bedonderd: bies te noe gans bezope?

bezörg \\∂ bn bezorgd: de bezörgde moder

bezörge \\∂ zw.ww bezorgen -1 bestellen, verschaffen: dat pekske weurt heim bezörg -2 aandoen: doe mós die luuj geinen euverlas bezörge

bezuètere \\\ zw.ww lastig vallen, bezeveren, zeuren, zaniken, syn. begössele, bekotse, bekroepe, bezeivere, bezokke, klere

bezunder \~ [O/M] bn.bw bijzonder, buitengewoon: dat blief ‘ne bezundere miensj;  [J: bezónder (ook: biezónder)]

bidón \\ m (mv. bidóns) bidon, [O/M: drinkbös] de renner sjmeet de laege bidón in de graaf

bie lk~ bij I vz  -1 bie Voulwammes sjtruimp de Geul in de Maas -2 hae blief bie zien meining II bn verstandelijk ontwikkeld; dat maedsje ies good bie; syn: ónderlag III bw v. toestand/plaats -1 bij bewustzijn: hae waor um veer oer nog ummer neet bie: -2 doortrappe! andersj kums doe noats bie

biè zw.ww (bièt-biède-gebièd) baden -1 iech höb las van de aeksterouge, iech gaon miech de veut ins biè; (→puètsjebiè voor: “pootje baje”) -2 hae wol de sjèl van dae sjtek aafdoon en lag ‘m te biè in de hits van d’n ove -3 zie haet ziech dao gebièd in de weelde

biebaan lk~ \  v bijbaan

biebedoeling lk~\\ v bijbedoeling: die ónderlieğğende toan haet ‘n biebedoeling

biebeine lk~ \ zw.ww  bijbenen; dat jungske kreeg de groep neet biegebeind

biebel lk~  m (biebele-biebelke) bijbel

bieb(eljoteek)  kk\ \\\ v (biebeljoteekske-biebeljoteke); bibliotheek: iech höb vergete dat book truuğ te bringe bie de biebeljoteek

biebel٠lezing lk~ ~* v bijbellezing; ...teks \ m bijbeltekst; ...vas \ bn bijbelvast

bieblieve lk~ lk~ st.ww  -1 bij de groep blijven -2 heugen, in het geheugen blijven -3 met de tijd meegaan

bieboew lk~ lk~ m bijbouw, aangebouwd aan het bestaande; in de bieboew höbbe ze ’t wesjmesjien sjtoon

biebringe lk~ ~ st.ww -1 aanleren -2 bij de groep brengen -3 bij bewustzijn brengen, reanimeren

biech kk\ m [M/J] biecht  [O]: beech

biech٠geheim kk\ \\ o biechtgeheim; ...sjtool \ m biechtstoel

biechte kk\ zw.ww  [M/O]; [O: beechte] biechten

biechvader ~\ m biechtvader

biede(r)hand lk~\~ bn.bw –1 bijdehand, schrander, snugger, pienter: dat ies e biedehand menneke;  syn. sjnögger, loas, sjlum –2 binnen handbereik: höbs doe ’n zaeg biederhand ?

biederhendsje lk~\~ o.vkw bijdehandje, bijdehand kind

biedoon lk~ ~ onr.ww -1 [O] sluiten van kleding: doog diech de jas ins bie; -2 bijdoen, aanvullen, toevoegen: iech daon uuch ’t sjtumpke van de woorsj ouch debie

biedraag lk~ \  v (mv.biedrages) bijdrage, gift

biedrage lk~ ~ onr.st.ww (→drage) bijdragen: zienen inzat dreug väöl bie aan ’t rizzeltaat

biedriè lk~ \ zw.ww bijdraaien -1 aandraaien: hae haet die sjroef get biegedrièd -2 in dae boch höb iech nog get mótte biedriè -3 ièrsj wol ‘r geliek höbbe, meh naoderhand ies ‘r biegedrièd

bie-ein \~~  bw bijeen, bij elkaar, samen -1 op de lètste rippetisie waore v’r good bie-ein -2 ze sjtónge in ‘ne krink bie-ein

bie-eingeraaps \~~ \~ o bijeenraapsel

bie-einkóms \~~ \ v (mv.bie-einkómste) bijeenkomst

bie-einlèğğe \~~ \ st.ww bijeenleggen –1 voorwerpen bij elkaar leggen -2 meebetalen

bie-einlieğğe \~~ \ st.ww bijeenliggen -1 [O/M]: samenwonen; [J]: hokke  -2 bijeenliggen

bie-einrape \~~ ~ zw.ww bijeenrapen –1 bij elkaar rapen -2 wk herstellen, herkrijgen van gezóndheid: zie haet ziech nao die operasie good bie-eingeraap, syn: hersjtèlle, herkriege, opkretse

biefsjtök kk\ \ [M/J] o (biefsjtökker-biefsjtökske) biefstuk [O: buufsjtök m]

biegelouf lk~\\ o bijgeloof

biegeluivig lk~ \\ bn bijgelovig

bieğğel kk\ m (mv: bieğğele) bikkel -1 (pik)houweel; umtot de grónd te hel waor, gebruukde iech ‘ne bieğğel -2 botje, gebruikt bij het kinderspel ‘bieğğele’ (bikkelen)

bieğğele kk\\ -1 zw.ww met (pik)houweel slaan –2 o kinderspel met botjes (bikkels) -3 hard, ruw spelen in voetbalspel

biehole lk~ ~* zw.ww bijhalen -1 fig. naderbij halen: dae verrekieker haolt good bie -2 inhalen [O] röğnummer 73 haet ’t pilletón toch wir biegehaold

biehoute lk~ ~ st.ww bijhouden: -1 wae hilt bie uuch de beuk bie? -2 hae koes de groep neet biehoute -3 achter de veren zitten:iech zal ‘t ‘m biehoute

biehouwe lk~ \ onr.st.ww (houwe) bijslaan syn. biekloppe

biej kk\ v (bieje-biejke) bij (insect): de bieje zin ieverige insekte

bieje٠bank kk\ ~ v bijenstal; ...blome ~ mv  nectarhoudende bloemen; ...kaar \ o bijenkorf; ...keuningin \\\ v bijenkoningin; ...körf ~∂ bijenkorf; ...meis \ v koolmees; ...sjteek ~* m bijensteek; ...volk ~∂ o bijenkolonie; ...was \ m bijenwas; ...wouf ~ m bijenwolf, graafwesp, bijeneter; ...zjwerm ~∂  m bijenzwerm

biekaart lk~ ~ v bijkaart: boete de troevenaos houw iech nog goow biekaarte; syn: handkaart

biekentoar lk~ \\ o bijkantoor

biekeuke lk~ ~ v bijkeuken

biekloppe lk~ \ zw.ww bijkloppen -1 opbieden bij 't kaartspel toepen door op tafel te kloppen nadat ’n ander heeft ‘geklopt’; syn. biehouwe -2 aankloppen na het lijmen

bieklusse lk~ \ [J]  zw.ww bijklussen: dae ies nao de oer aan ’t bieklusse

bieknieppe lk~ kk\ zw.ww bijknippen, het kapsel fatsoeneren

biekómme lk~ ~ onr.st.ww (kómme)  bijkomen -1 inhalen: de achtergebleve fietsrenner koes neet miè biekómme -2 bij bewustzijn komen: de verpleegster haet nog van alles geperbeerd, meh de man kaom neet miè bie -3 in gewicht toene­men: zie waor twiè kilo biegekómm -4 op verhaal/adem komen:nao die insjpanning moes iech toch effe biekómme -5 passen bij: die bloes kump sjoan bie dae rok

biekómstigheid lk~\\~ v bijkomstigheid: dat ies mer ‘n biekómstigheid

biel lk\ [O/M: m]; [J: o] (biele-bielke) bijl: de biel waor op d’n doer bot gewore [O: ’t biele  (Th.D]

bielappe lk~ \ zw.ww bijlappen –1 bijbetalen –2 bijpassen -3 schoenen van nieuwe zolen  voorzien; ook: lappe

bielèğğe lk~ \ st.ww (lèğğe) bijleggen -1 bijbetalen, bijdragen -2 zich verzoenen: zie höbbe hun ruzing biegelag

bieleman lk\ ~ m (bielemanne-bielemenneke-) bijldrager vóór de schutterij: de bieleman zjwètde ziech ’n óngelök door de kolbak en de baard

bielès lk~ \ v bijles: hae kreeg bielès in sjeijkunde

bieljaar I telw biljard, doezend x bieljoan; mieljoan x mieljaar (1.000.000.000.000.000) II o biljard: mèt e bieljaar zouwe v’r geine raod weite

bieljart kk\ [O/M] [J: bieljart]; o I biljartspel: hae sjpeelt aardig bieljart II biljart (tafel) m (mv: bieljarte) allewiel haet ‘ne bieljart e blauw lake

bieljartbal kk\ \ ~ m biljartbal

bieljarte kk\\ [O/M] [J: bieljarte kk\\] zw.ww (bieljartde-gebieljart) het biljartspel spelen: gaot geer nog dèks bieljarte?

bieljart۰keu kk\ \ \ [J] m biljartkeu syn: [O/M: ...sjtek m, ...kuul m ] ...klok v biljartklok; ...kriet o biljartkrijt; ...lake o biljartlaken

bieljèt kk\ \ o (bieljètte-bieljètsje) biljet

biels kk\ v (mv: bielze)  biels, dwarsligger

bieluuchte lk~ kk\ zw.ww -1 bijlichten met lantaarn –2 bijtillen, iets hoger tillen

bienaam lk~ \ m bijnaam, toegevoegde naam v. typisch kenmerk

bienao lk~ \ [J] bw bijna syn: bau, prakties, zoa good es,  [O/M] bekans, haos, hel (II-4), zèğğes, zièrnao

biend kk\  v stropdas, syn: krevat, sjlieps

bièr \ m -1 mann.varken, beer -2 grove, forse vent

bièretig -1 bn lett. berig, het bronstig zijn van zeugen syn: bièrig  -2 fig. bn.bw. beestachtig

bieriejer lk~ lk\ m bijrijder, hulpchauffeur

bierol lk~ \ v bijrol bij toneel of politiek

I bies kk\ I: -1 vz [O/M] tot (plaats- en tijdbegrenzing) iech loup mèt bies ’t kruuspunt; iech sjpeel mèt bies ach oer -2 voegw. totdat: doe wachs bies iech diech roop  -II tsw bis (uitroep) herhaling, verzoek om toegift III onr.ww.vorm bent (v.zijn) 2^e pers.enk.ott: doe bies groat gewore

II bies lk\ I v (bieske-bieze) -1 bies, boordsel op kleding -2 smalle rechte versieringslijn II biest, eerste melk van een koe na het kalven  III m (Fr: bise) koude noordenwind

biès \ (bièste-bièske) -1 o beest, dier -2 v gierigaard: dao haet die biès gein geld veur euver; syn.pans

biesdóm \\ (ook: biesjdóm) o (mv. biesdómme) bisdom

biesjave lk~ \ zw.ww bijschaven; kleine gebreken wegwerken

biesjlaag lk~ ~ m  bijslag, bijzondere toelage

biesjmaak lk~ ~ m  bijsmaak

biesjoale lk~ \ zw.ww bijscholen

biesjödde lk~ \  bijschenken: mót iech diech nog get biesjödde, of drinks doe dae klats ièrsj oet

biesjoestere lk~ lk\ zw.ww –1 bijspijkeren, bijlappen, repareren -2 bijklussen –3 iemand financieel ondersteunen

biesjpringe lk~ ~ st.ww bijspringen, bijstaan

biesjrieve lk~ lk~ st.ww bijschrijven, door schrijven toevoegen

biesjtand lk~ ~ m bijstand -1 hulp, assistentie, ondersteuning: Slevrouw van Ummerdoerende Biesjtand -2 bijstandsuitkering: hae löp in de biesjtand

biesjtaon (→biesjtoon)

biesjtèlle lk~ \ zw.ww  bijstellen –1 lett. iech mót de klok nog biesjtèlle –2 fig. dae haet zien meining mótte biesjtèlle

biesjtevele lk~ ~ zw.ww  bijsturen, ondersteunen v.e.persoon: iech höb ‘m in dae lestigen tied get biegesjteveld

biesjtoon lk~ ~* onr.st.ww (sjtoon) bijstaan –1 uithelpen –2 iets vaag voor de geest hebben: dao sjteit miech get van bie

biessjop \\ m  (mv. biessjoppe) bisschop (r.k.)

biessjops٠kruus \\ lk~ o  bisschopskruis; ...mieter lk~ m bisschopsmijter; ...rink ~ m bisschopsring; ...sjtaaf ~ m bisschopsstaf; ...waope \ o bisschopswapen; ...wiejing kk\ v bisschopswijding; ...wien lk~ m bisschopswijn, gekruide en gesuikerde warme rode wijn

biesjuve lk~ \ st.ww (sjuve) bijschuiven –1 aanschuiven aan tafel voor maaltijd -2 dichterbij schuiven

bièsteriej \ v (mv. bièsterieje) beesterij, syn: zjweineriej –1 smeerboel -2 gemeen vuil gedrag, beestachtigheid -3 zeer zwaar ondankbaar werk -4 vies voedsel,  syn: verkesvoor

bièstig \ bn beestig, beestachtig: ’t waor vandaag bièstig koud

biete lk~ st.ww (biet-beet-gebete) bijten -1 de tanden in iets zetten –2 toehappen -3 wk: elkaar afsnauwen: zèt die twiè neet bie-ein, dat biet ziech

bietend lk~ ~ bn.bw  bijtend, sterk prikkelend: dat ies bietend sjpöl

bieterke lk~ ~ o.vkw bijtertje (mv: bieterkes)  tandje van kinderen

bietieds ~ bw bijtijds, tijdig, vroeg genoeg syn: betieds, indertied, tiedig

bietoeppe lk~ \  zw.ww bijtippen; iech mót nuèdig dat verfwerk ins bietoeppe

bietrèkke lk~ \ st.ww bijtrekken -1 naderbij trekken -2 dezelfde kleur krijgen als het bestaande (bv. bij verfwerk) -3 oorvijg geven: iech trèk diech dalek ein bie syn: watsje -4 tijd bijtellen: de sjeidsrechter haet nog twiè menute biegetrokke

bietrink lk~~ m bijtring

biets kk\ bn.bw bits, onvriendelijk, kortaf, syn: bot, bot-eweg, kortaaf, sjnebbetig

bietse kk\ zw.ww [J] bietsen, klaplopen syn: [O/M] klaploupe, de sjmachlap oethange

bietser kk\ m (bietsersj-bietserke) bietser,  smachtlap →klapluiper

bietsje kk\ beetje, -1 o.vkw  beetje, tikkeltje, kleine hoeveelheid: e bietsje soekker drin doon; syn: bietteke,  innigsins, pietsjke, tiekkelke, viedzelke; ook:  e bietsje tummerman haet dat binne ’n hauf oer vaerdig -2 bw.uitdr. enigszins: e bietsje gieftig zin

bietteke kk\\  → bietsje

bietter kk\ bn.bw bitter –1 streng: ’t ies bietter koud gewore -2 (v. smaak) bijtend, scherp

biettere \\ [O] m (biettere-bietterke) jenever gemengd met bitterextract

bietter۰keukske kk\ \ o.vkw  bitterkoekje; ...kroed ~ o bitterkruid

bieval lk~ ~ m bijval, instemming; hae kreeg väöl bieval

bievank lk~ ~  m [O] dorpsgrens

bieveld lk~~ o bijveld, oefenveld v. sport

bieverdene lk~\ \ zw.ww bijverdienen

bieveuge lk~ \ zw.ww bijvoegen, toevoegen

bievore lk~ \  zw.ww bijvoeren

biewone lk~ ~ zw.ww  bijwonen, aanwezig zijn bij

biezaak lk~ ~ v bijzaak, ‘n zaak van óndergesjiek belang

bieze lk\ zw.ww –1 rennen van vee door de weide bij 1^e keer na de winter, of na te zijn gestoken door de horzel, of bij naderend onweer –2 het razen van de noordenwind

biezèttäöfelke lk~\ \\\ o.vkw bijzettafeltje

biezètte lk~ \ st.ww  bijzetten -1 plaatsen bij: iech zal nog twiè sjteul biezètte -2 (de as van) ‘n overledene bijzetten in ’n grafkelder, galerijgraf of urnengalerij

biezin lk~ \ v bijzin (taalk.)

biezjoeterie kk\ kk\ \kk\ v (mv: biezjoeterieje) bijouterie 

biezjoeterie۰duèske \\\\ o vkw bijouteriedoosje; ...kieske kk\ o.vkw bijouteriekistje; ...winkel ~ m bijouteriewinkel

biezónder \~ →bezónder

billeg (D:billig) bn.bw goedkoop syn. gowekoup

bindgaerd ~\ v  verbindingsstok in tuinbouw bij heg of bonestaken

bindwösj ~\ m  bindwerk, bos ineen gedraaide halmen om b.v. ’n ander veldgewas bijeen te binden

bingdraod ~\ m dunne draad om iets te binden

binge ~ st.ww (bingk-bóng-gebónge) binden, samenbinden, vastbinden -1 vloeistof verdikken: iech mót die saus nog get binge -2 hae wèt ’t personeel aan ziech te binge -3 hae veult ziech door dat veursjrief neet gebónge

bingel ~ m (bingele-bingelke) -1 band of snoer, waarmee iets gebonden wordt -2 sokophouder

bingend ~ bn bindend, verplichting opleggend

binne I \ vz  binnen -1 v.plaats: de ouw kèrk sjtóng binne de sjtadsmoere -2 hae löp binne de oer nao Mestreech II bw  -1 genoeg geld om van te leven: binne zin -2 binnenshuis gaan: nao binne goon -3 zich herinneren: dao sjuut miech get te binne -4 geen eetlust hebben: iech krieg nieks nao binne

binnebièr \ \ m -1 binnenbeer, mannetjesvarken waarbij ’n teelbal in het lieskanaal is gebleven, waardoor z’n vlees niet eetbaar is -2 achterbakse, grove man

Binnediektes \ kk\ m Benedictus (r.k) 2^e gedeelte van de  sanctus

binnedoor \ ~ bw  binnendoor, langs ’n binnenweg of ’n doorgang binnenshuis togv boetenum

binnehole* \ ~ zw.ww  binnenhalen, inhalen, verwerven -1 de wesj binnehole -2 ’ne persoon binne ’n groep hole -3 ’n opdrach binnehole

binnehoute \ ~ onr.st.ww (houte) binnenhouden -1 mèt dit sjoew waer kin me de kinger beter binnehoute -2 de bek koes dae bal nog zjuus binnehoute

binnekómme \~ onr.st.ww (kómme) binnenkomen -1 de groate bónk kaom druèg binne -2 op oos rekening ies al väöl geld binnegekómme -3 hae kaom binne mèt väöl bravoer

binnemoer \ lk~ v binnemoere were allewiel neet miè oet mergel opgetrokke

binneshoes \~ bw binnenshuis

binnesjare \ \ zw.ww  inpikken: zie haet ziech de wins gauw binnegesjaard

binnesjpas \\ v binnenpret, heimelijk plezier

binnesmónds \ \ bw binnensmonds

binnesteboete \\ lk~\ bw binnenstebuiten: hae droog ’t hummeke binnesteboete; syn: van links

binnetesj \\ v binnenzak

binnevètter \\ m (binnevèttersj-binnevètterke) binnenvetter -1 veelvraat die niet dikker wordt -2 introvert persoon: hae krop alles op, dat ies ‘nen echte binnevètter

binneweeg* \~ m minder belangrijke, vaak kortere weg binnendoor

binnewerks \~∂ bw binnenwerks, langs de binnenkant gemeten; togv boetewerks

binneziej \\ [O/M] binnenzijde, [J: binnekant]

bintsje \ o.vkw bintje(aardappelsoort)

bioskoop \\ \ m/v bioscoop [M/J] [O: sinema]

blaad ~ o (blaar-blaedsje) blad I van ’n boom II vel papier in boek  III  plat voorwerp of onderdeel van ’n voorwerp b.v. tafel, zaag IV tijdschrift: in dat blaad sjteit allein mer helle porno  V tong: hout dat blaad binne!

blaad٠goud ~ ~ o bladgoud; ...greun \ o bladgroen, chlorofyl; ...völling \ v bladvulling; ...wiezer lk\ m bladwijzer

blaarmesjien \ \lk\ o machine om bieten te ontbladeren

blaarmoes \ lk~ [O](Th.D) v vleermuis [M/J: vleermoes]

bladdere zw.ww bladderen, schilferen: de plefóng begint te bladdere

bladerdeig ~\~ [J] m bladerdeeg, syn. sjurvelendeig, bletterdeig [O/M]

bladziej \ kk\ v (bladzieje-bladziejke) bladzijde

blaedsje \ o.vkw blaadje –1 sigarettenvloeitje –2 krantje: hae perbeerde bie miech in e good blaedsje te kómme

blaeke \ zw.ww blaten, blèren, stemgeluid v. schapen en geiten

blaere \ zw.ww blèren -1 schreeuwen, huilen (van kinderen) –2 blaten (v. schapen, geiten)

blaffetuur \\lk\ [O] v (mv.blaffeture) blaffetuur, vensterblinde aan binnenzijde

blamaasj \\ v blamage, oneer syn: aafgank, sjan

blank ~ bn.bw blank –1 v.huidskleur, ras: ’n blanke vrouw –2 overstroomd: de weije sjtónge blank –3 onbedekt v.metaal:  mèt de blanke sabel  -4 niet geverfd, kleurloos, transparant v.ei­ken: v’r höbbe ’n taofel van blank eike  -5 rein, zuiver, smetteloos: zie haet e blank geweite

blaofieks \\ m stofn. blanc-fixe, witte verfstof van krijt- lijmmengsel, witkalk, witsel, syn. wietsel

bläöke \ zw.ww blaken, flink stoken en branden: dat vuur bläök forsj

bläökere \\ zw.ww blakeren

blaor \ v (blaore-bläörke) blaar: die verrèkdese blaor ies miech ope gegange

blaos \ v (blaoze-bläöske) blaas –1 orgaan, urineblaas: hae houw 'n kouw op de blaos –2 met lucht/gas gevulde holte: ’t ies jaomer van die bläöskes op de verf –3 dikke vrouw: dat ies ’n gezèllige blaos

blaos٠balk \ ~∂ m blaasbalg; ...insterment \\~ o blaasinstrument; ...kepel \\ v blaaskapel

bläöskesrege \\ ~* m “loodrechte” regen, die blaasjes veroorzaakt in de poel, hetgeen duidt op langdurige regenval

blaos۰meziek \ \~ m blaasmuziek; ...piep lk~ v blaaspijp -1 pijp of buis om erwten, kogeltjes of pijltjes weg te schieten -2 pijp om vuur aan te blazen -3 buisje t.b.v. alcoholproef

blaoze ~ →bloze

bläözer m (bläözersj-bläözerke) blazer –1 bespeler van blaasinstrument -2 luchtkanon, toestel waarmee kan worden geblazen  -3 rood hoofd (boei) t.g.v. inspanning

blare \ zw.ww -1 bladeren in boek  -2 ontbladeren van bieten

blas \ bn.bw bleek, flets, witjes

blauw I bn -1 blauw van kleur: de blauwe jas  -2 ongeveer blauw benaderend: de blauwe sjtein, de blauw doef, ‘n blauw oug  –3 fig. dronken –4 fig. ’ne blauwe maondeg II o de kleur blauw: dat blauw kump neet sjoan bie dat maof

blauwdrök m blauwdruk, kopie

blauwe m scheldn. (mv. blauwes) –1 politie(man) –2 (scherts.) roodharige man

blauwverve \ \∂ zw.ww [O] opscheppen, liegen

blaziuszege ~\\ ~* m r.k. zegen H.Blasius ter voorkoming van keelaandoeningen

bleek ~ -1 o (bleker-bliekske) blik (v.stoffer en ...) syn.troeffel -2 o troffel syn. troeffel –3 o [O/M]: conservenblik; [J]: blik –4 bliek (zoetwatervis) –5 bn stofn. blik(ken): e bleke uiteke

bleeksjièr ~\ v blikschaar

bleik ~ -1 bn.bw bleek, witjes syn: blas, flets, puupsj, wiet, -2 v bleek(veldje/weide) -3 m verz.n. te bleken wasgoed syn. bleikgood: hool de bleik in, ’t geit ónwaere

bleike ~ zw.ww  bleken

bleik٠good ~ \ o bleekgoed, te bleken wasgoed syn. bleik; ...naas \ v bleekneus; ...water ~ o stofn. bleekwater, oplossing om mee te bleken; ...zöch v bleekzucht, aandoening m. tekort aan rode bloedlichaampjes

blejjer ~ v (mv.blejjere) vrouw, die praatjes rondstrooit syn: bazel, bletsj, boebbel, gezèt, kakel, klappej, kwebbel, kwetter, moelepriej, moelewief, nuujtsblaad, ratel, rebbel, sjledder, sjnater, sjnebbel, sjniebbel, wauwel, wauwelstrien,  wesjwief, zjwebbel

blejjere ~ zw.ww  praatjes rondstrooien,  [O] (Th.D: blajere)

blejtsel \\ (ook: blejsel) o blauwsel

blejtsele \\\ (ook: blejsele) zw.ww blauwen, bewerken van wasgoed met blauwsel

blejtselpoep \\ kk\   v zakje of bolletje blauwsel

blessere \\ zw.wk.ww blesseren, verwonden syn: kwètsje [O]

blessuur \lk\ v (mv.blessures) blessure, wond

bletsj \ v –1 mond, muil, bek: hout die bletsj –2 kletswijf syn.→blejjer: zoaget zal waal gezag zin door die ouw bletsj van hieneve

bletsje zw.ww –1 blaf­fen, keffen –2 fig. hard, aanhoudend hoesten

bletsjhoos \ kk\ m blafhoest

bletterdeig \~  [O/M] m bladerdeeg syn: sjurvelendeig [J:bladerdeig]

bleuj \ [M/J] [O: bleu] m -1 bloesem: d’n appelboum sjtóng in volle bleuj –2 bloei: hae waor nog in de bleuj van ‘t leve

bleuje \\ [M/J] [O: bleu] zw.ww -1 bloesemen  -2 bloeien

bleuj٠maond \\ m bloeimaand, mei;  ...wies \ lk\ v bloeiwijze

blezer \ m (mv. blezersj) colbert met opgestikte zakken

bliej kk\ bn.bw  blij

bliejdsjap kk\\ v blijdschap, blijheid syn. →vreug

blieje kk\ m (scherts.) persoon, die snel blijdschap voorwendt

bliejsjpel kk\ ~ o blijspel, komedie

I bliek kk\ m (mv. bliekke) blik, oogopslag

II bliek lk~ o (blieke) blijk, uiting, bewijs: e bliek van waardering

bliekbaar lk~\ bn.bw blijkbaar; syn: kinnelek, klaorbliekelek

blieke lk~ st.ww (bleek-gebleke) blijken –1 tot uiting komen: hae leet nieks blieke –2 (koppelww) zie bleek oprech en  ièrlek

bliekke kk\ zw.ww  -1 blikken, de ogen slaan op –2 tekenen, in kaartspel aan partner tonen welke kaart wordt gewenst

blieksem kk\ m bliksem -1 lett. bliksem, hemelvuur syn: waerleech –2 fig. rotvent, rotzak

blieksem٠aafleijer kk\\ \~ m bliksemafleider; ...aksie \kk\ v bliksemaktie

bliekseme kk\ onpers.zw.ww bliksemen, weerlichten

blieksem۰insjlaag kk\ \~ m blikseminslag; ...sjiech kk\ v  bliksemschicht, bliksemflits

bliekvenger kk\ \ m blikvanger

blietseblank kk\ ~ bn blinkend glad gepoetst

blieve lk~ st.ww (bleef-gebleve) blijven –1 voortgaan of voortduren (v. toestand, tijd, plaats, enz.): zoa ies ’t en zoa maog ‘t blieve –2 (koppelww) de wedsjtried bleef ónbesjlies

blievend lk~ bn.bw blijvend, duurzaam: die gouwe brosj ies van blievende waerd

bliewiet lk~ kk\ o loodwit

blik٠eupener kk\ ~* [J] m blikopener; ...greunte \ v blikgroente; ...sja \ v blikschade

blin \ v (mv: blinne); [O: bling]; blind, vensterluik o syn: vinstersjlaag

blind ~ bn.bw  -1 blind, niet kunnende zien –2 fig.  ’n blin vink (vleesprodukt); -3 onzichtbaar: ’ne blinne gevel (zonder ramen); blind vernegele (zonder dat spijkers zichtbaar zijn) -4 ongezien: blind mètgoon (bij kaartspel )

blinddoke ~\ zw.ww  blinddoeken

blindere \\ zw.ww blinderen, verduisteren, ramen afdichten om lichtschijn te voorkomen

blind-eweg ~\\ bw blindweg syn. blinnelings

blindgenger ~\\ m blindganger -1 onontploft projectiel, verdwaalde kogel –2 onhoorbare wind inz. scheet

blindtieppe ~kk\ zw.ww blindtypen, blindtikken

blindvare ~~ onr.st.ww  blindvaren, vertrouwen, kritiekloos volgen

blink ~ m –1 blink, glans -2 ‘n geheel aan blinkende voorwerpen,  b.v. het gepoetste koper

blinkbeursjtel ~~ m opwrijfborstel (t.b.v. het schoenen poetsen)

blinke ~ st.ww (blónk-geblónke) blinken, glanzen

blinne \ m (mv. blinne) blinde manspersoon

blinnelings \\\ [M/J] bw blindelings [O: blingelings] syn. blind-eweg

blinnemenneke \\\\\ [M/J] o [O:blingemenneke] blindemannetje (kinderspel)

blinnenderm \\ ~∂ m blindedarm;  [O: blingenderm]

blinne۰sjrief \\ kk\ o blindenschrift; ...sjtek \\ m blindenstok; witte stok met rode ringen

bloat  \ bn.bw  bloot –1 zonder bedekking, naakt, ongekleed: mèt bloate erm –2 mèt ’t bloat oug –3 dao maogste Slivvenhièr op de bloate kneje veur danke –4 ónder de bloaten hemel –5 iech höb de keuning bloat sjtoon (bij kaartspel: ’n alleenstaande kaart in handen hebben, zonder ondersteuning van kaarten van dezelfde kleur)

bloat۰geve \ ~* wk.onr.st.ww (geve) z.blootgeven: in ’n ièrsjte kinnesmaking mót me ziech neet drek bloatgeve; ...lèğğe \ st.ww (lèğğe) blootleggen: bie die opgraving höbbe ze de fundemente van ‘ne wachtore bloatgelag; ...lieğğe kk\ st.ww  (lieğğe) blootliggen; ...sjtèlle \ wk.zw.ww blootstellen: zie haet ziech aan de fel zón bloatgesjtèld

bloatskops \\ bw blootshoofds

bloes lk\ v (bloeze-bluuske) bloes/blouse: zie houw ’n sjoan blomebloes aan

bloesj kk\  m.verz.n –1 schuim op soep –2 [O] minderwaardig graangewas

bloeze lk \ zw.ww bloezen: hae droog de moewe van zien humme sjoan gebloes

blok m (blök-blökske) blok -1 groot stuk vaste stof, hout, mergel, metaal enz. met regelmatige vormen –2 (blokke-blökske) aaneengesloten, bij elkaar behorend stel personen (geleding), panden  of tijdseenheid –3 baanvak bij spoorwegen

blok۰breker \ ~* m (mv:blokbrekersj) delver van mergelblokken: veur d’n oorlog verdeende väöl mansluuj in de winterdaag de kos es blokbreker in de berg; ...kar \ v kar, waarmee mergelblokken uit de groeve werden vervoerd

blokkedoas \\ \  v blokkendoos (speelgoed)

blok۰lètter \ \ v blokletter; ...sjaaf \ v  blokschaaf; ...sjrief kk\ o blokschrift; ...sjtuver lk\ [O] m blokstuiver, tolgeld op de uit de groeve gevoerde mergelblokken (→bergsjtuver, vaartgeld); ...zaeg \\ v blokzaag t.b.v. mergelbouwstenen

blome٠kleid ~\ ~ o bloemenjurk; ...körf ~∂ m bloemenmand; ...mert ~ v bloemenmarkt

blomendrek ~\ \ m potaarde

blomig \ bn bloemig, los en kruimig v. aardappels

blomis \\ m (blomiste-blomiske) bloemist

blomisteriej \\\\ v bloemisterij

blómkuèl m (blómkuèle-blómkuèlke) [O: bloomkuèl]; bloemkool

blón \ I m  (blónne-blunneke) ballon; op d’n èlfde van d’n èlfde laote de kinger de blónne op II v vrouw m.blond haar

blónd ~ I bn blond, goudgeel II [O/M] o stofn. glanzende zijden kantsoort m. bloemmotief: ’t taofellake waor aafgebäörd mèt blónd

blóndere \\ zw.ww blonderen, het haar kunstmatig blond maken

blónne m man m. blond haar

blood \ o.stofn. bloed: dae haolt diech 't blood ónder de negel oet

blood٠blaor \\ v bloedblaar; ...deursjtig ~  bn bloeddorstig; ...drök \ m bloeddruk; ...ermood ~\ ∂ m bloedarmoede; ...hónd ~ m bloedhond; ...krenkde ~ v bloederziekte, hemofilie; ...naas \ v bloedneus; ...oetsjtorting lk~ \\ v bloeduitstorting, syn. blauwplek; ...proof \ v bloedproef; ...road bn bloedrood; ...umloup \~ m bloedsomloop; ...vergieftiging \ kk\ v bloedvergiftiging; ...vink ~ v goudvink; ...woorsj ~ v bloedworst, syn.poetes ...zjwaer \ m bloedzweer syn: neugenuiger;  ...zoeker lk~ m bloedzuiger, teek

bloom \ v –1 (blome-bleumke) bloem –2 fijngezift meel (g.mv) syn: gebuuld mael –3 fig. lieflijke frisse jonge vrouw: ’n bloom van e vrouwmersj

bloom٠bol \ ~ m bloembol; ...sjtök \ o –1 bloemstuk –2 stuk vast rundvlees uit de schouder;

blös٠apperaat \ \\\ o blusapparaat; ...ketel ~* m blusketel, syn:doufpot;  ...poejer lk~ m bluspoeder

blösse zw.ww –1 lett. blussen, doven van vuur, blussen van kalk (geblösde kalk) –2 fig. dorst lessen, bier drinken: nao dat zjwoar werk zote ze good te blösse

blötsj v (blötsje-blötsjke) –1 bluts (of buts), deuk –2 goedmoedige, onnozele vrouw (Köln: Blötsch)

blötsje zw.ww blutsen, deuken, kneuzen (ook van boomvrucht)

blowe \ [M] zw.ww I: bloeden [O: blo][J: bloje] –1 lett. ’n kopwónd kin forsj blowe  –2 fig.dae kump aan ‘t blowe II: [J] blowen, marihuana roken

blowing v bloeding, ook bij bomen: um ’n blowing van dae boum te veurkómme, weurt de zaegwónd ingesjmeerd mèt e pratpepke

bloze ~* onr.st.ww (bloos~-bleus-bloos\ [O:blees] -gebloze*) blazen -1 lett. dien mam haet diech bloze gelièrd! -2 ’n blaasinstrument bespelen: hae bleus trómpöt –3 fig.stikken, naar de maan lopen: iech bloos diech get

bluè \ bn.bw blo, schuchter, syn: verlege, besjaemp, besjeije, einkinnig

boan \ v (boane-buèneke) boon, de peulvrucht

boane٠gaerd \\ \ v dwarsstaak t.b.v. het onderlinge verhoud van de bonenstaken; ...koffie \ m bonenkoffie, ongemalen; ...kroed lk~ o boonkruid, geurig toekruid van de eenjarige lipbloem; ...sjtek \ m bonenstaak; fig: lange magere persoon; ...sjtruè \ o bonenstro, uitgedorste bonenhalmen, fig: iets grofs van geringe waarde; ...sop \ v  bonensoep

bobsjleije \\zw.ww bobsleeën

boch \ m (bochte-böchske) –1 bocht, buiging syn: driè, kniek, krónkel, krumming, vrunk –2 slechte waar, rommel syn: boech –3 gemeen volk, syn.→ krauw

bochsjtök \\ o bochtstuk, bochtvormig stuk buis

bockbeer \\ o stofn. bockbier: zwaar, zoet donker bier

bod \ o (g.mv) bod –1 de handeling van het bieden –2 de geboden som geld; -3 fig. (door de ...): gemiddeld, syn. door de bank

bodde v slechte, grof geweven wollen stof 

boe lk~ tsw  boe: hae koes boe noch ba zèğğe

boebbel kk\ m (boebbele–bubelke \) –1 bobbel, oneffenheid syn: knoebbel, hoebbel –2 opborrelende gasbel in vloeistof –3 zakflesje (met jenever) –4 kletstante

boebbelaer kk\\ m (boebbelaere-boebbelaerke) kletsmajoor, syn: moeljan, moelvechter

boebbele kk\ zw.ww kletspraat uitkramen

boebbes kk\ m (boebbese-bubeske) korte gedrongen man; syn: knoes

boef kk\ m  -1 boef (boeve-boefje/buufke), boosdoener, vlegel –2 hap, beet (buuf \-buufke\) –3 [O/M] zwelling aan gezicht door ontsteking van de oorspeekselklieren [J: bof]

boek lk~  m (buuk ~ - buukske ~) buik; dae haet 'ne boek van ‘t zoepe

boekèt kk\ \ o (boekètte-boekètsje) boeket, ruiker, bos bijeengebonden bloemen

boek۰flesj lk~ \ v buikfles, karaf; ...loup ~m buikloop, diarree; ...maot \ v buikmaat; ...nèt v buikvlies bij dieren; ...pien lk\ v buikpijn; ...reem \ m gordel, zadelriem onder de buik bij ‘n rijdier

boeks٠bal kk\ ~ m boksbal; ...beugel ~ m boksbeugel

boekse  kk\ zw.ww boksen, vuistvechten

boekser kk\ m (mv: boeksersj-boekserke) I bokser, vuistvechter II hond van ras, gelijkend op buldog

boeksersj٠naas kk\ \ v boksersneus; ...oar \ o boksersoor, misvormd oor, bloemkooloor

boeks۰hejsj kk\ ~ v bokshandschoen

boek۰sjpek lk~ \ o buikspek van varken; ...sjpreke ~* onr.st.ww (sjpreke) buikspreken

boeks۰rink kk\ ~ m boksring; ...sjoal \ v boksschool

boekvèt lk~ \ o buikvet; dao kump diech ‘t boekvèt aan oet

boel kk\ m I: verz.n. boel, inboedel; dat ies hie ‘ne kale boel; dat zouw miech 'ne  sjoane boel zin; II: (mv: boele) het (af te schieten) blokje op de schiethark bij de schietwedstrijden van een schutterij, syn: bölke

boem kk\ tsw  boem, (klanknabootsing van doffe klap) syn: → batsj

boeman kk\ ~ m (boemanne-boemenneke) boeman, spook, schrikbeeld, denkbeeldig wezen, waarmee stoute kinderen worden bang gemaakt: d’n haokeman koes ‘ne boeman geneump were

boemel  lk\  m –1 het boemelen, de kroegen aflopen –2 (boemele-boemelke) boemeltrein, stoptrein; de boemel sjtopde in eder dörp

boemelaer lk\ \  m (boemelaere – boemelaerke) pierewaaier, losbol syn: gäönder

boemele lk\ zw.ww boemelen –1 stappen, op stap gaan, doorzakken –2 hangend heen en weer slingeren, bungelen

boemelsjiech lk\ \ v willekeurig verzuim bij werkgever; nao dat oetsjtepke maak ‘r vandaag ’n boemelsjiech

boempaaf \\ bw plotseling en onaangekondigd: zie ies boempaaf nao Amsterdam vertrokke

boemze kk\ zw.ww -1 bonzen, bonken –2 fig. vrijen, neuken: dat koppel loog in ‘nen hook te boemze

boenbeursjtel kk\ ~  m boenborstel, boender, boenklos

boender lk\  m/o (boender-boenderke) bunder, één hectare, (opp.maat)

boendook kk\ \ m  boendoek

boene kk\  zw.ww boenen

boer lk~ m (boere ~-buurke ~) –1 boer, landbouwer syn: [O: akkerman, labäörder] –2 plattelandsbewoner  -3 speelkaart in rang tussen de 10 en de vrouw -4  benaming voor de kegels 4, 6 en 9 in de kegelsport

boerderiej lk~ \ v  (boerderieje-boerderiejke) boerderij, boerenwoning

boere lk~ zw.ww –1 het boerenbedrijf uitoefenen –2 fig. welvaart verwerven: hae haet good geboerd –3  bep. kaartspel

boere٠bónd lk~ ~ m boerenbond; ...bónt ~ o grof aardewerk met eenvoudig bloemmotief, rood-wit geblokte stof; ...broad \ o  boerenbrood, rond roggebrood; ...broelof lk~\ v  boerenbruiloft; ...dörp ~∂ o boerendorp; ...jónges \\ mv boerenjongens, drank van rozijnen op brandewijn; ...keel \ m boerenkiel; ...kepel \\ v boeren(blaas)kapel; ...kèrmes ~∂ m -1 boerenkermis –2 ruwe, grove, smakeloze aankleding of woninginrichting; ...knech \ m boerenknecht; ...kuèl \ m  boerenkool –1 krulkool –2 stamppot van boerenkool met aardappels syn: greunmoos; ...liènbank \~ v [O] boerenleenbank; ...löl ~ m  boerenkinkel; ...maedsjes \\ mv boerenmeisjes, drank van abrikozen op brandewijn; ...mèste zw.ww [O] het voldoen van de jaarpachtsom d.m.v. bemesting van het betreffende stuk land; ...mieddel kk\ o  huisremedie, plattelands-geneeswijze; ...miensj kk\ m boerenmens;; 

boeren٠hings lk~ \ m ongemanierd persoon, hufter, syn: boerelöl; ...hoof ~*  m boerenhoeve; ...trampelaer ~\\ m lomp persoon; ...traog ~ m bot, grof of lomp wijf, syn:boerentram

boerepeerd lk~ ~* o boerenpaard, grof gebouwd ploegpaard; syn. baj

boeretig lk~\ bn.bw boers  

boere۰trampel lk~ ~\ v lompe vrouw;  ...trien lk\ v boerentrien, syn: boerentram, boeretrampel, boerentraog; braatsj, trien, troela, truut, tut, tuttebel;  ...wèğ \ m rond wittebrood; ...zjwalber ~∂  v boerenzwaluw

boerin kk\ \  v (boerinne-boerinneke) boerin

boerinnebónd lk\ \\ ~ m boerinnenbond

boesj lk\ (Th.D) [O] –1 bussel of schoof stro syn.bössel –2 voormalig kopermuntje van de stad Aken

boet lk\ v (boete lk\–buutsje lk\) –1 boede, gebouwtje, berging of optrekje (van tijdelijke aard) syn. keet, sjop –2 (te) groot huis met hoge plafonds, grote kamers en portalen: iech krieg die boet neet zuver gehoute; syn: brağ

I boete kk \  v (mv: boetes) straf, (geld)boete

II boete lk~ buiten -1 vz (boetenste/butensjte) hout diech dae boete; zie waor boeten aom -2 bw (van ...) uit het hoofd: dat lièr iech miech van boete

boete٠aanziech lk~ ~kk\ o  buitenaanzicht; ...beinsje \ o.vkw  buitenbeentje, zonderling; ...boch \ m buitenbocht; ...gewoon \\ bn.bw  buitengewoon, syn: apaart, bezunder, bezónder, biezónder, óngewoon, óngehuèrig, óngekind; ...kans ~v buitenkans, syn. sjnap

boetekleid lk\ \ ~ v boetekleed

boete۰land lk~ ~ o buitenland; ...lender \ m buitenlander; ...loch \ v buitenlucht; ...models \\ bn buitenmodels, tenue van afwijkende of opvallende maat of snit

boeten٠aaf lk~\ bw (van ... -1 buitenaf: van boetenaaf gezeen syn:boetenoet -2 afgelegen: dat hoes lieğ boetenaaf;  ...oet lk~ bw  (van)... buitenaf

boete(n)shoes lk~ lk~ bw buitenshuis

boetenum lk~\ bw buitenom, aan de buitenzijde om iets heen

boete٠praek kk\ \ v boetepreek

boete۰sjpeel lk~ ~ [M] o/bw buitenspel; [O:afseit]; [J:boetesjpel]: hae floot veur boetesjpeel; ...sjpegel \ m buitenspiegel; ...sjpeler ~ m vleugelspeler; ...sjtäönder \ m  buitenstaander; ...verblief \lk~ o buitenverblijf; ...wach \ v verz.n. buitenwacht; ...waereld \ m verz.n. buitenwereld; ...werks lk~∂ bn.bw aan de buitenkant (gemeten); ...wiek lk~ v buitenwijk

boetiek kk\ kk\ [M/J] (Fr: boutique) m boetiek, kleine winkel voor modieuze dingen; → ook: petiek

boets kk\ bw bots -1 (klanknabootsing van) slag of stoot): -2 bw pal, doodlopend: ziech boets loupe

boetsaor kk\ \ v slagader: fig. dat ies good veur de boetsaore

boetse kk\ zw.ww botsen: hun opvattinge boetsde mèt ein

boetsing kk\ \ v  (boetsinge–boetsingske) botsing

boetsoto kk\ \\ m botsauto: op de kèrmes ziet hae gaer in de boetsuitekes

boew lk~ m –1 bouwplaats, bouwwerk: dat weurt ‘nen hoage boew -2 het op- of verbouwen: hae ies bezig mèt de boew van ‘n graasj  -3 bouwbran­che verz.n.: hae ziet in de boew –4 figuur, postuur, model: dat peerd haet ‘ne sjoane boew

boewdoas kk\ \ v bouwdoos

boewe kk\ \ zw.ww bouwen

boewgrónd lk~ ~ m bouwgrond; ...jaor \ o bouwjaar; ...pöt \ m bouwput; ...riep lk~ bn bouwrijp; ...sjtein lk~ m bouwsteen; ...sjtiel lk\ bouwstijl

boezjere kk\ \ [O/M] zw.ww reageren, fig. bewegen, syn: gebière [O/M] laot ‘m mer kalle, boezjeer mer neet

boezjie kk\ m (boezjies-boezjieke) bougie

bofkónt \~v  bofkont, boffer; syn: gelöksvogel

bok \ m (bök-bökske) –1 bok (mann.dier); veur de eupening van ’t karnevalssezoen op d’n 11^e van d’n 11^e weurt in Vallekeberg de bok opgelaote –2 schraag –3 zitplaats van koetsier op rijtuig –4 springtoestel bij gymnastiek –5 voorovergebogen deelnemer aan kinderspel ‘bökskesjpringe’

I boke \ zw.ww boeken, inschrijven, optekenen

II boke ~* zw.ww -1 beuken, bon­ken -2 wk.zw.ww elkaar slaan; zeet g’r uuch wir aan ’t boke?

boke٠bón \ \  m boekenbon; ...kas \ v boekenkast; ...lèğğer \ m boekenlegger; ...lies lk~ v  boekenlijst

bokend \\ [O/M] m stofn. boekweit, beuktarwe

boke٠plank \ ~ v boekenplank; ...rèk \ v  boekenrek;  ...sjtäönder \ m boekenstandaard

bokes٠kook \ \ [O/M] m pannenkoek  van boekweitmeel; ...mael \ [O/M] stofn. o boekweitmeel

boke٠tesj \ \ v boekentas; ...wörm ~∂ m boekenwurm of -worm

boking \ v  (mv: bokinge) boeking:  d’n hotelhouwer haet al väöl bokinge veur diet sezoen

bökkem \ m  (bökkeme-bökkemke) bokking, (gerookte haring)

bokke٠mert \ ~ v/m bokkenmarkt, Valkenburgse jaarmarkt medio oktober; ...poat \ m  bokkenpoot; omgebogen verfkwast; ...pruuk ~ v bokkenpruik; ...puètsje \ o.vkw bokkenpootje, langwerpig amandelkoekje, waarvan de uiteinden zijn bedekt met laagje chocolade; ...riejer lk~ m (bokkeriejersj-bokkeriejerke) bokkenrijder, lid van Zuidlimburgse roversbende (2^e helft 18e eeuw); ...sjprunk ~ m bokkensprong

bokketig bn.bw I: koppig, stuurs; syn: eiveldig, köpsj; [O:sjtoetsetig] II: bokkig, tochtig, verlangend (van geit) naar bok

bökske٠sjpringe \ ~ st.ww (alleen onbep.wijs) bokjespringen, kinderspel ‘haasje-over’; ...sjtoon ~* onr.st.ww bokstaan, met gevouwen handen of gebogen rug gaan staan om als opstap te dienen

bol ~ I m (böl \ -bölke)  bol, rond voorwerp, lett: ‘ne bol gare; fig. 'ne knappe bol; II bn.bw rond en dik; lett:dat maeteke haet de wengskes bol; fig.de gezèt sjtong wir bol van de sjlechte beriechte

bolhood ~\ m bolhoed

I bölke \ o.vkw schuttersbolletje syn.→boel kk\

II bölke ~∂ zw.ww bulken -1 bulderen, syn: beuke, brölle, keke, kwake –2 indringend loeien van koeien -3 onwelluidend zingen –4 overvloed hebben: hae bölk van ’t geld

bölkes۰sjtof \ \ o stof met ingeweven bolletjesmotief; ...truij m bolletjestrui (draagt de leider v.h. bergklassement in de Ronde van Frankrijk

böllebak \\ m (mv:böllebek) bullebak, ruwe norse boeman, bulderaar, syn. breuling ad 2

bollero \\ m (bollero’s-bollerokes) bolero, kort loshangend damesjakje

bölles \ m (böllese-bölleske) hoofd; syn:→öpper

bölt ~ m (bölte-böltsje) bult, buil, -1 opzwelling, verdikking van de huid -2 verhoging van oppervlakte: dae weeg ziet vol bölte

bolwèrke ~ ~∂ zw.ww bolwerken, tot stand brengen, uithouden: hae kreeg ’t neet gebolwèrk

bolzjewiek ~\ kk\ m (mv:bolzjewieke) bolsjewiek, revolutionair

bóm \ v (bómme-bumke) –1 bom, met springlading gevuld projectiel –2 ’n heleboel: die ouw vrouw houw 'n bóm duite ónder ’t kösse lieğğe

bómaansjlaag \ ~~ m bomaanslag

bómbarie \~kk\ m verz.n.  bombarie, ophef, poeha, drukte;  syn.behej

bómberdere \\ \ zw.ww -1 bombarderen (platgooien met bommen) –2 ‘verplicht vrijwillig’ benoemd: hae ies tiedelek tot veurzietter gebómberdeerd

bómberdón \\\ v bombardon, blaasinstrument met krachtig basgeluid

bómbreef \\ m bombrief

bómme \ zw.ww bommen, schelen, deren: dat kin miech nieks bómme

bómmele ~ zw.ww bungelen, bengelen

bómmevol \\ ~ bn  bomvol, syn: bäöretigvol

bómmewerper \\ ~∂ bommenwerper

bómmezaat \\ ~ bn stomdronken syn: sjterezaat

bómvrie \ lk~ bn bomvrij: in d’n oorlog deende de berg es bómvrieje sjoelkelder

bón \ m (bónne-bunneke) bon, schriftelijk bewijs b.v. kassabón, bekäöring, kónzumpsiebón

bónbón \\ m (bónbóns-bónbunneke) bonbon

bónbónjaer \\\ m (bónbónjaersj-bónbónjaerke) bonbonnière, bonbonschaaltje

bónd ~ m (mv:bónde) bond, verbond

bóndig \ bn.bw bondig, afdoende

bóndsbesjtuur ~~ o bondsbestuur

bóngerd \ m (mv: bóngerde) bongerd, boomgaard (vgl. wingerd-wiegerd-wijngaard

bónk ~ m  (mv: bunk ~) bonk, brok, groot stuk; syn: knao; ‘ne bónk vleisj; ‘ne bonk van ‘ne keel; dat ies eine bónk zelfvertroewe

bónke ~ zw.ww bonken

bónkelaer ~\ [O] rad in een ouderwets houten molenwerk

bónne٠book \\ [O/M] o bonnenboek -1 registerboek met geperforeerde bonnen, waarop de kelner de bestelling noteerde –2 boek(je) met doorlopende nummers t.b.v. fietsenstalling, garderobe of loterij e.d ; ...kaart ~ v [O] distributiebonnenkaart in tijd van rampspoed; ...kassa \\ v hok of stalletje waar consumptiebonnen worden verkocht; ...pin ~ m bonnenprikker, staande priem om bonnen op te prikken

bónnèt \\ m (bónnette-bónnetsje) bonnet,  hoofddeksel van pastoor

bónnètterie \\\ v [O] bonnetterie

bónt ~ I bn.bw bont, veelkleurig; de bónte wesj , ‘ne bónte kèrmes, ze höbben ’t bónt gemaak  II bont o stofn. dierenvel, pelswerk

bónt٠good ~ \ o bont wasgoed; ...jas \ m bontjas, bontmantel;  ...kraag ~ m pels- of bontkraag; ...mötsj \ v pels- of bontmuts

boodsjap \\ v (boodsjappe-boodsjepke) boodschap –1 tijding, bericht –2 verkondiging r.k. de Bliej Boodsjap –3 [J] huishoudelijke inkoop; [O/M:  →kemiesse]

book \ o (beuk \ - beukske \) boek

book٠binger \ ~  m (mv: bookbingersj) boekbinder; ...drökker \ m boekdrukker; ...houwe ~ o het leervak boekhouden; hae houw ummer e good punt veur bookhouwe;   ...maag \ v/m boekmaag; ...sjtave \ zw.ww boekstaven; ...umsjlaag \~ m boekomslag; ...vink ~ v boekvink; ...werk ~∂  o boekwerk

boor ~* v (bore*-beurke*) boor

boord ~* o –1 (boorde*-bäördsje) halskraag, boord syn: bendsje (boordje)  -2 (scheeps)rand, de begaasj woort aan boord gebrach –3 waterkant, rivieroever

boor۰meister ~* ~ m boormeester, leider bij grondboringen b.v. in steenkolenmijn; ...mesjien \lk\ o  boormachine; ...zauf \ v boorzalf ...zjwungel ~ m boorzwengel, booromslag 

boot v/m  (bote-beutsje) boot

boot۰haus \ ~ m boothals, breed uitgesneden hals in damesjurk of –blouse; ...toch \ m boottocht, bootreisje; zie maakde e boottöchske op de Maas

bord \ o (borde-bördsje) bord –1 schoolbord: ’t jungske moes veur ‘t bord kómme –2 plaat met tekst: bie dae kaffee höbbe ze e sjoan bord boete hange –3 speelbord, b.v. schaakbord

bord٠beursjtel \ ~ m bordenborstel (school)

bordendraeger \\\ (ook: bördsjesdraeger) m drager van naambord (veelal bij schuttersfeest)

bordes \ \ o (bordesse-bordeske) bordes; de burgemeister sjtóng mèt de prins op ’t bordes van ’t oud sjtadhoes

bord٠kriet \ lk~ o (school)bordkrijt; ...teikening ~ v bordtekening

bore ~*  zw.ww  boren: iech höb veer leukskes mótte bore

borere \ [O] zw.ww  stoelbekleding opvullen

borg ~∂ m borg –1 borgstelling –2 waarborg, onderpand

borg٠sjtèlling ~∂ \ v borgstelling; ...sóm \ v waarborgsom; ...toch \ m borgtocht

borsj  \ v (borsjte-börsjke) [O: boorsj] borst –1 lett. 'n kouw op de borsj höbbe; fig. dat sjtuèt miech tege de borsj –2 vrouwenborst

borsj٠beeld \ \ o borstbeeld; ...bein ~ o borstbeen; ...kanker ~ m kankergezwel in de borst; ...kas \ v borstkas; ...krauwel ~ m borstcrawl (zwemslag); ...rok \ m [O] borstrok, wollen onderhemd met mouwen syn.liefke; ...sjtum \ v borststem tgov kopsjtum; ...soekker kk\ m stofn. donkerbruine kandijsuiker; ...wering ~* borstwering, beschermende wal(muur) b.v. bij kasteel of burcht

bös \ v (bösse-böske) bus –1 autobus –2 blikken trommel –3 brievenbus –4 collectebus -5 achterblijvers in wielerwedstrijd, die uit vrees voor overschrijding van tijdslimiet, ’n groep vormen

bös٠bedrief \ \lk~ o busbedrijf; ...deens \ m  busdienst; ...eupener ~* m busopener, blikopener; ...greunte \ v blikgroente; ...huuske kk\  o bushokje, abri

bosj \ m  (bösj-bösjke) 'n bepaald bos; hae ies aan ’t werk in ziene bosj aan d’n Teğğert

bösj \ m  verz.n. het bos, geboomte:  in ’t naojaor ies de bösj sjoan gekleurd

bosj٠brand \ ~ m  bosbrand; ...duvel lk~ m bosduivel, wildeman; dae keel houw ‘ne kop haore wie 'ne bosjduvel

bosje \ zw.ww  boshout kappen

bosj۰geis \ ~ m bosgeest; ...grónd ~ m bosgrond; ...paad ~ o bospad; ...raaf \ m bosraaf; ...uul lk\ m bosuil; ...wechter \ m boswachter

bös۰kaart ~ \ v buskaart, strippenkaart; ...kroet lk~ [J] o buskruit [O/M: polfer]; ...liechting kk\ v  buslichting; ...óngelök ~\\ o busongeluk

bossaasj \\ v (mv:bossaazjes) bosschage, klein  bos, groepje bomen

bössel \ v  (bössele-bösselke) bussel -1 bundel, bos van hout of veldgewas, syn. wösj –2 goedaardige vrouw: dat ies ‘n goow bössel , syn. blötsj

bössele \ [O] zw.ww busselen, inbakeren; ’n kind inzwachtelen en op de arm dragen

bössjefäör \ \\ m buschauffeur

bot \ I bn.bw bot –1 afgesleten, stomp: e bot mets  -2 botaf, lomp, kortaf, botweg (→ bot-e-weg): dat ies ‘ne botte baer  II v [O] botte, rugkorf, syn: röğmangel

boter ~ v stofn. boter; voedingssstof uit zuivel; (goow boter: roomboter)

boteram ~\ v (boteramme-boteremke) boterham –1 snee brood (met boter en beleg) syn. sjmouwer –2 broodmaaltijd: wat wils doe drinke bie de boteram?

boteramme٠trómmel ~\\ \\ v boterhamtrommel; ...tuut ~  boterhamzak; ...vleisj ~ o boterhamvlees; ...woorsj ~ v boterhamworst

boter٠bloom ~ \ v boterbloem; ...boan \ gele sperzieboon; ...breefke \ [O] o boterbriefje, geleidebriefje voor belastingontheffing; fig. trouwakte;

botere ~ zw.ww boteren, met elkaar overweg kunnen: ’t botert neet tösje die twiè

boter٠keukske ~ \ o boterkoekje; ...lètter \ v boterletter, banketletter; ...mèlk ~∂ [O/M] v karnemelk; ...mèlksepap ~∂ \ pap, gemaakt van karnemelk; ...paer \ v boterpeer; grote, geurige, sappige soort van peer, smeltend in de mond; ...sjtang \ [O] (Th.D) v (stamper in het) karnvat; ...vaat ~ o botervat, syn: botertón; ...vloot \ v  (botervlote-botervleutsje) boterbakje voor gebruik op tafel

bot-eweg \\\ bw botweg, op botte wijze, kort en beslist (→bot)

botte \ [O] zw.ww hand- en spandiensten verrichten tot onderhoud van de wegen

bottel \ m (mv.bottele) ‘haagappel’ vrucht van de roos (→roazebottel)

bottelaer \ \ m bottelaar, flessenvuller

böttelaer \ \ m  vechtersbaas

bottele \\\ zw ww bottelen, flessen vullen in de brouwerij

böttele \\\ zw.ww –1 in de tuin werken, m.n. de grond losmaken met hak of riek, syn. dabbe, hae waor get in de koalef aan ‘t böttele –2 vechten wk: die batterave waore ziech wir aan ’t böttele, syn. z. bentele, z. beursjtele

botteleriej \\\\ v bottelarij, ruimte waar de flessen met bier worden gevuld

boum ~ m (buim \ [O:boum] \ - buimke \) –1 boom –2 tab­el (buimke) bij kaartspel b.v. ‘kwoajónge’

boume \ [M] zw.ww bomen; keuvelen, [M: klasjenere] [O: parlejje]

boum٠kar ~ \  v  kar voor vervoer van bomen, syn. trèkbal; ...klaever \ m boomklever, kleine specht (vogelsoort); ...luiperke ~ o.vkw bruine boomkruiper (vogelsoort) ...noot ~ v walnoot; ...peerd ~* o achterpaard; ...sjorsj \ v boomschors; ...sjpies ~\ v [O] appel- en perensiroop syn: äöftesjpies; ...sjtam \ v  boomstam;  ...wol \ (D) v katoen

bous \ m (mv:bouze) bons: hae maakde ‘ne lièleke bous

bout ~ m bout –1 (buit-buitsje), metalen staaf ter bevestiging –2 hooggelegen, onbewerkt stuk land

bouze \ zw.ww (kin­dertaal)  -1 slapen –2 vallen

bove ~*  vz.bw  boven: ‘t kruus sjteit  bove op d’n tore

bove-aanziech ~* ~kk\ bovenaanzicht

bove٠bein ~* ~ o bovenbeen; ...boew lk~ m bovenbouw; ...drieve lk~ bovendrijven; ...giestend kk\ bn bovengistend (v. bier); ...grónds \  bn bovengronds; ...hoes lk~ o  bovenhuis; ...kaak ~ v bovenkaak;  ...kamer ~ v –1 bovenkamer –2 geestvermogen, verstand; hae haet ’t in de bovekamer;  ...langs \ bw bovenlangs, syn: boveneuver; ...laog \ v bovenlaag; ...leech \ o horizontale lichtopening boven ’n deur, syn: euverleech; ...leiding \ v bovenleiding; ...lief lk~ bovenlijf; ...luup kk\ v bovenlip

boven٠aan ~* \ bw bovenaan;  ...erm  ~∂ m bovenarm; ...euver ~ bw bovenover (i.t.t. ónderlangs); ...oet lk~ bw bovenuit

bove٠sjtaond ~* \ bn bovenstaand; ...sjtök \ o bovenstuk; ...toan \ v boventoon;

bozem ~ [O] m bovenstuk van boezelaar, boezemstuk van schort

braaf \ bn.bw  –1 braaf, oppassend, syn. gehuèrzaam -2 tamelijk, nogal: doe bies braaf laat, ies dat ’t Limburgs kerteerke?

braak ~ [O] v  braakijzer, werktuig om vlas te bewerken of deeg te kneden

braatsj ~ v  -1 grof, stom, dom pratend wijf, syn. troela, trien -2 grote vlek t.g.v. vloeistof of wondvlek, syn: plekaat, [O]: sjtrouw

brads \ [O] v wellust (→breds)

bradser(t) \\ [O/M] m geilaard, wellustige man; syn: ‘ne sjerpe, heite, hietsige, sjerpe, sjerpsjötter

bradsig \ bn wellustig, geil, syn: heit, hietsig, sjerp

bradspriej \ kk\ [O/M] v dartele, wellustige meid

bradzjele \ zw.ww  vluchtig, slordig ‘n potje gaarkoken of handwerken

brağ \ v (brağğe-breğske) –1 huis (ord.) zörg tot diech dae neet in de brağ kump –2 slecht ingericht, groot, bouwvallig huis: in die versjriekkeleke brağ höb iech miech noats heim geveuld; syn: boet lk \

brağğelaer \\\ m (brağğelaere-brağğelaerke) knoeipot, sukkelaar syn: braobaer, broddelaer, hampeleman, hampelepièr, hanskasper, hoddelaer, klómmelaer, klómpemeker, knoajbroor, krök, sjtöltes, taperaer: dae weurt noats ‘ne vakman, hae blief ‘ne brağğelaer

brağğele \ (Th.D) zw.ww onbeholpen werken, braggelen, prutsen, flansen, klooien, klunzen, klungelen, sukkelen; syn: aankloate, broddele, fabrisere, fiesternölle, fiezzebrième, fioale, foetsje, frunneke, hampele, hannese, hoddele, horke, kloatvinke, klómmele, knoaje, knoddele, sjoestere, suukkele, tapere, (inein)vogele

brand ~ m (brande [J] / breng [O/M] -brendsje) brand –1 vuur –2 ontstekingswarmte (het gloeien) in wond

brand٠blaor ~ \ v brandblaar; ...blösser \ m  brandblusser; ...bóm \ v brandbom;   ...breef \  m brandbrief

brandewien \\ lk~ m brandewijn

brand٠gank ~ ~ m brandgang; ...glaas ~ o  stuk glas / bolle lens, waarmee zonnestralen op een punt samenvallen, waardoor brand kan ontstaan; ...hout ~ o brandhout –1 lett. -2 fig. slechte kwaliteit; ...kas \ v brandkast; ...loch \ v brandlucht; ...lödder \ v brandladder; ...meister ~ m brandmeester, bevelhebber bij brandweer;  ...merke ~∂ zw.ww brandmerken; ...netel ~ v brandnetel; ...sja \ v brandschade; ...sjlang \ v brandslang; ...sjpiretes \\\ m stofn. brandspiritus; ...sjpuit ~ v brandspuit; ...sjtapel ~ m brandstapel; ...sjtiechting \ v  brandstichting; ...waer \  v/m brandweer; ...wónd \ v brandwond; ...zauf \ v brandzalf

branie ~ \  m branie, poeha, lef, drukte syn: behej

braniemeker ~\ ~* m (mv.braniemekersj) lefgozer, druktemaker, windbuil, dikdoener syn: behejtskrièmer

brankaar \\ v (mv.brankaarsj) brancard syn: berie*

branlamp \~ [O] v schildersgerei om oude verflagen af te branden

branne \ [M/J] zw.ww (brande-gebrand~) branden; [O/M: → brenne]

branner \ m  (brannersj-brennerke) brander [O: brenner] –1 gasbran­der -2 snij­brander –3 verfbrander

brao \ I: m (bräö-bräöke) reep gebakken spek II O/M] [J: braoje] onr.zw.ww (brao-breut-braode-gebrao)  braden

braobaer m knoeier, persoon die slecht werk levert

braobender m kleine, ondiepe, meerscharige ploeg om het land na de oogst te ‘bèlke’ of te ‘braoke’;  syn. sjtoppelploog

braod٠hièring \ \\ m braadharing; ...ketel ~* m braadketel; ...sjleij \ v braadslee; ...vèt \ o stofn. braadvet: ’t braodvèt kins te opsoppe mèt ’n sjneej zjwartbroad; ...vleisj ~ o verz.n. braadvlees; ...woorsj ~ v braadworst

I braok \  v/m  braak, verbreking v.e. afsluiting

II braok ~ bn.bw braak, onbebouwd (van ’n stuk land) dat sjtök land lieğ al lang braok

braom \ m (braome-bräömke) braam; oneffen ruige rand na het slijpen

braomel ~  →bromel

bra­osj \ v  branche, vakgebied: in de toeriste-braosj verdene väöl luuj de kos

braspenning \ \ [O](Th.D) m zilveren munt als eet- of teerpenning

brasselèt \\\ [O] m (mv: brasselètte) bracelet,  schakelarmband van edelmetaal

breds \ v uitgelatenheid, dartelheid, wellust: jóng, sjtiek diech de breds?  [O]: brads

bredsetig \ bn.bw [O:bradsig] –1 dartel, speels, frivool, onbezonnen, syn: bredsig, sjpeels, waalmeudig –2 wulps, wuft, syn.hietsig, heit

breef \ m (breve-breefke) brief

breefke \ o.vkw briefje, bankbiljet; twiè breefkes van vief

breef٠pepier \ \lk~ o briefpapier; ...umsjlaag \ ~ [O] enveloppe, briefomslag

breekboan ~*\ v sperzieboon

breekiezer ~* lk~ o breekijzer, koevoet

breer \ o (brere-breerke) ijzeren poortje in hek

breet ~* [O] o  plank, legplank

breid ~ bn.bw (breijer-breijdste) breed: sjtèl diech neet zoa breid aan

breidoet ~ lk~ bw breeduit, in  volle breedte; zie höbbe ziech breidoet neergezat;

breidte \\ v ([O: breidde] (mv: breidtes) breedte

breid۰veurig ~ \ bn.bw  breedvoerig, omstandig  syn.oetveurig: zie haet breidveurig versjlaag oetgebrach; ...zeiker ~ [O] m damesonderbroek zonder kruis syn: sjnelzeiker

breije \\  [M/J] zw.ww breien ([O]: sjtriekke)

breij٠gare \ ~ o stofn) breigaren; ...mesjien \ lk\ o [M] breimachine;  ...naold \ v breinaald; ...werk ~∂  o  breiwerk

breke ~* onr.st.ww (breek-briek-brook-gebroke) breken –1 lett. breken van voorwerp of lichaamsdeel: dat glaas ies ‘m giestere gebroke; hae haet e bein gebroke; um hauf neuge brook häör ’t water, de ouge zin ‘m gebroke  -2 fig de vrieje goonsdegmieddeg briek de week

brenne \ [O/M] st.ww (brent-brónt-gebrónt) branden (→branne [M/J])

brennetig (ook:brannetig) bn.bw brande­rig: 'n brennetig geveul in de kael höbbe

brèsj \ v (mv: brèsje) bres, breuk in vestingmuur

breudzón \ \ [O/M] v brandende zon (v. broeien): zie zoot te bakke in de breudzón

breuj \ [M/J] [O: breu] m -1 vleesnat of dikke jus: de breuj van ’t kaufvleisj ies lekkerder es dae van ‘t verkesvleisj  –2 smerige zompige massa: op ’t boere-erf veel hae achtereuver in de breuj  -3 broei, hitte door gisting; de brand in ’t huij waor óntsjtange door breuj –4 broedtijd van vogels: in ’t vreugjaor zin de veugel in de breuj

breujbak \ \ m -1 broedbak: in ’t doeffes sjtoon de breujbek gereid -2 broeibak, glazen kweekbak: hae trok de sjla-plentsjes in de breujbak

breuje \\ [M/J] [O: breu] zw.ww  -1 broeden, eieren door verwarming laten uitkomen –2 broeien, door gisting heet worden –3 met heet  water begieten van geslacht varken om beharing te verwijderen –4 peinzen, syn: prakkezere, oetdoktere; ze ziette nog op dat plan te breuje

breujetig \ [O/M] bn.bw broeierig, breujerig [J] syn: drökkend: ’t ies vandaag breujetig waer

breujkas \ \ v broeikas

breujkas-effek \\ \\ o broeikaseffect

breuj٠lamp \ ~ v broeilamp; ...mesjien \lk\ o broedmachine, machine om eieren kunstmatig uit te broeden; ...nès o broeinest –1 m.b.t. gevogelte –2 de broeiplaats in ’n hooiberg -3 fig. kweekplaats van alle kwaad

breujsel \\ o broedsel

breujwermde \ \∂ v  broeiwarmte

breuk ~ (breuke-breukske) -1 v breuk in voorwerp –2 v lichamelijke breuk of uitzakking: iech luuch miech ’n breuk –3 v rekenkund. getalvorm die gedeelte van ’n eenheid voorstelt –4 m gebroken waar, b.v. aardewerk

breuling \ -1 (Th.D) halfwas gemest wijfjesvarken, dat nog niet heeft geworpen →sjeuteling -2 bullebak, ruwe norse vent, syn. böllebak

breumelke ~ o.vkw lief klein meisje

breur \ [O/M] m ‘broer’ bijnaam voor broer in groot gezin (vgl. → zus)

breuzel ~ m verz.n -1 nietigheid, beuzelarij,   onbeduidendheid: hout diech mer neet op aan dae breuzel –2 oude, onsmakelijk geworden koffie –3 verkookt eten

breuzelaer ~ m beuzelaar syn: → zeiveraer

breuzele ~ zw.ww  -1 zich bezig houden met nietigheden –2 sudderen, eten laten pruttelen, zachtjes laten gaar koken; syn: zuètere ad 2

breve٠besjtèller \\ \\\ m brievenbesteller, postbode [O]: brevendraeger, posbode, faktäör; ...bös \ v brievenbus

breveer \ \ o (mv: brevere) brevier, r.k.  gebeden- of getijdenboek van de priester

breveneupener \\ ~*\\  m briefopener

brevere \ \ zw.ww brevieren: de pater leep róndum 't kloaster te brevere

brevèt \\ o (mv: brevètte) brevet, diploma, getuigschrift syn. getuugsjrief

breve٠tesj \\ \ v brieventas; ...wäögske \ o.vkw brievenweegschaaltje

brie lk~ m verz.n brij, dikke pap

briedsele lk\ zw.ww [O] fijnstampen tot veevoeder

briedselskuul lk\ \ kk\ m paal (met verdikking) waarmee wordt 'gebried­seld'

briek kk\ m (briekke – briekske) -1 baksteen, brik -2 licht, open, vierwielig rijtuig –3 klein, hoekig roggebrood

briekkebekker kk\ \\ m -1 steenbakker –2 stoethaspel syn: hampeleman, taperaer

briekken٠hamer kk\ ~ m hamer om bakstenen door te kappen; ...ove ~* m brikkenoven

brieljant \~ briljant -1 m  (brieljante-brieljentsje)  geslepen diamant –2 bn glansrijk, schitterend

brièm \ m (brième-brièmke) doornige braamstruik

brièmesjsniejer \ lk~ m sikkel aan lange stok om braamstruik te snoeien

brièsem \ m (brièseme-brièsemke) brasem, karpersoort

brietsel kk\ m (brietsele-brietselke) krakeling, koekje in acht-vorm

briets(j) kk\ v (mv: brietsje) –1 brits, soldatenbed, slaaprek –2 [O] v ligrek in de varkensstal 

bril ~ m (brille-brilke) bril –1 stel lensglazen voor de ogen –2 zitting op toiletpot

brilleglaas \ ~ o brillenglas, elk der lensglazen;

brillentien \\ lk~  m stofn. brillantine, smeersel om haar glanzend te maken; [O] pemaad;  [J] haorzjel

brillesjeij \ \ v  brillenschacht

bringe ~ st.ww (bring-bringk-brach-gebrach) brengen

briosj \\ m (briosje-briösjke) brioche, rond luxe koffiebroodje m. suikerglazuur syn. krintebruèdsje

broad \ o –1 stofn. brood: dae bekker bak lekker broad –2 het gebakken brood (voorwerp) (broar-bruèdsje) dao lieğ nog e broad in de trómmel  -3 levensonderhoud:woa verdeent hae zien broad?

broad٠bekker \ \ m broodbakker; ...belèğ \\ o broodbeleg; ...deig ~ m stofn. brooddeeg; ...koorsj ~ v broodkorst; ....mager ~ bn broodmager, zeer mager; ...mets \ o broodmes; ...neuchter \ bn volslagen nuchter, syn: doadneuchter; ...nied lk~ broodnijd; afgunst jegens beroepsgenoot of concurrent; ...nuèdig \ bn  broodnodig, hoognodig; ...plank ~ v broodplank; ...ruèster \ m broodrooster; ...trómmel \ v broodtrommel; ...winning \ v broodwinning, kostwinning, bestaan; ...zaeg \ v broodzaag

broddelaer \\\ m (broddelaere-broddelaerke) hij die slecht werk levert,  prutser, syn:→ brağğelaer, braobaer

broddele zw.ww –1 prutsen, knoeien, syn: →brağğele –2 moeilijk verstaanbaar spreken 

broddelswerk \\ ~∂  o prutswerk, knoeiwerk 

broebbel kk\ v (broebbele-brubelke \) brobbel, puist,  pukkel

broed lk~ v (broede-bruudsje) bruid, in ondertrouw opgenomen vrouw

broedegóm lk~ \ m (mv: broedegómme) bruidegom, in ondertrouw opgenomen man

broeder kk\ m (broedersj-bruderke) [O: broeder lk~] –1 naam en aanspreekvorm voor verpleger in ziekenhuis of kliniek –2 broeder in klooster, lid van ’n mannelijke kloosterorde, die geen priesterwijding heeft ontvangen, maar wel geloften heeft afgelegd, [O: broor b.v. sopbroor, verkesbroor ]

broederdeens kk\ \ m broederdienst, vrijstelling van militaire dienstplicht vanwege eerdere vervulling door broers

broedermeister lk~ ~ m  broedermeester, lid van een r.k. broederschap, o.m. belast met flambouw-dragen

broedermeistersjbank lk~ ~ ~ v de banken zijdelings van het priesterkoor in r.k.kerk, bestemd voor de broederschap

broedersjap kk\ \  I o/v broederschap, nauwe vriendschappelijke betrekking  II vereniging van leken met godvruchtig of charitatief doel of ambtelijke beroepsgenoten

broeds٠boekèt lk~ kk\ \ o bruidsboeket; ...kleid ~ o  bruidsjurk, trouwjapon; ...knech \ m  bruidsjonker; ...kook \ m bruidstaart; ...maedsje \ o bruidsmeisje; ...mès \ v r.k.huwelijksmis; ...nach \ v huwelijksnacht; ...rippertaasj \\\ v bruidsreportage;  ...sjat \ m bruidsschat, die de bruid meebrengt in het huwelijk of kloosterzuster die intreedt in orde; ...sjluijer \ m  –1 door de bruid gedragen sluier –2 anjerachtige plant met witte bloempjes; ...sjtök \ o bruidsstuk, huwelijksgeschenk; ...soekker kk\  m bruidssuiker; ...wage ~ m bruidswagen, bruidsauto

broelof lk~ \ v/m (mv:broelofte) ([O]: broelef) bruiloft, huwelijksfeest  (→ook trouw.... etc.)

broelofsgas lk~\\ m bruiloftsgast

broen lk~ -1 bn bruin van kleur:  de broen kas –2 o de kleur bruin: dat broen ving iech neet sjoan

broenbroad lk~ \ o bruinbrood

broene lk\  zw.ww  bruinen: zie waor door de zón good gebroend

broen۰uigig lk~ \ bn bruinogig, bruine ogen hebbend; ...wèrker ~∂ [J] m bruinwerker, slijmbal; syn: → kóntekroeper

broes kk\ m (g.mv) boezem, buste: die vrouw houw ‘ne flinke broes; syn: buuste, frónt, balkoen, veurgevel

broes(j) lk\ v (broezje-bruusjke) sproeier, spruitstuk, douchekop

broewe kk\ zw.ww brouwen

broewer kk\ m (mv: broewersj) bierbrouwer

broeweriej kk\ kk\ v (broewerieje-broeweriejke) het gehele bedrijfscomplex rond ‘n brouwerij

broew۰hoes lk~ lk~ o brouwhuis syn: [O: broewes, pannes]; ...ketel ~*  m brouwketel; ...meister ~ m brouwmeester, leidinggevende bij het brouwproces

broewsel kk\ o brouwsel -1 hoeveelheid bier die in één procesgang gebrouwen wordt –2 zelfgemaakt of slecht bereid drankje –3  geestesproduct, bedenksel

broewwater lk~ ~ o brouwwater, dat voor de bierbereiding wordt gebruikt; in de Valkenburgse brouwerij werd het door de mergel gefilterde water gewonnen uit ‘n ca. 300 meter diepe put

broeze lk\ -1 voorbijsnellen  syn: bieze –2 het verzuren van inmaaksel, ook bij siroopbereiding

broezje lk~ zw.ww bruisen, hoorbaar sproeien of schuimen

bröğ \ v (bröğğe-bröğske) brug –1 verbinding over water of diepte –2 gymnastiektoestel –3 gebitsprothese

bröğğeboewer \ kk\ m bruggenbouwer

bröğ۰jaor \ \ o brugjaar; ...klas  \ v brugklas; ...läöning \ v brugleuning; ...lèğğer \ m bruglegger; ...lieğğer kk\ m brugligger; ...wechter \ m brugwachter

broke٠baom \ \ m koosnaam voor jongetje (in z’n eerste broek; broekeman, broekie syn: brokemenneke; ...menneke \ o.vkw broekeman, syn: brokebaom;  ...sjietert lk~ m broekschijter, angsthaas, lafaard; ...tesj \ v broekzak

brökkele \ zw.ww verbrokkelen: zie brökkelde ‘t oud broad veur de eende op de Geul

bröl ~ I: m (mv: brölle \) harde schreeuw: obbins hoorte v’r van wiejds ‘ne bröl  II: bn.bw woest, wild, door ’t dolle heen: de keu waore bröl gewore door dae lochblón

bröl٠aap \ ~ m –1 schreeuwlelijk –2 brulaap, apengeslacht in Zuid-Amerika; ...baer \ m bullebak, syn: böllebak

brölle \ zw.ww brullen –1 geluid van leeuwen: de liève in d’n derentuin brölde al bie-ein –2 hard schreeuwen syn. beuke; dae weuste keel koes allein mer brölle –3 luidkeels huilen: ’t kind brölde van de pien, syn. beuke

brómbaer \ \ m brompot, knorrepot,  syn: knoteraer

bromel ~* v (bromele-breumelke) -1 braambes –2 troetelnaam voor vrouw, syn. goow blötsj

bromelesjtroek ~* lk~ m braambessenstruik

brómfiets \\ m bromfiets, syn: brómmer

brómme zw.ww -1 brommend geluid maken –2 (ook: brómmere) op bromfiets rijden [J]

brómmer m (brómmersj-brummerke) bromfiets

bróm٠sjtum \\ v bromstem; ...tol ~ [J] m bromtol; [O/M: huuldop]; ...vleeg \ v bromvlieg

brón \ [J] [O/M: kwèl] v (brónne-brunneke) bron; d’n hièremiet haolde ziech ’t water aan de St. Jansbrón; syn: wel, sjprunk

brónk ~ m sacramentsprocessie b.g.v. kermis en sacramentsdag (O:kerkmis), waarbij de kerk-pronkstukken worden meegevoerd ter herinnering aan de kerkwijding

brónke ~ zw.ww (nevenvorm v.pronken) -1 met bruidsstoet door de parochie trekken [O] –2 getuigen bij huwelijk [O/M]

brónk٠kèrmes ~ \∂ m zomerkermis; ...mei ~  m  [O] berkentwijg die b.g.v. de processie langs de weg werd geplaatst; ...päölke o.vkw processiepaaltje met feestwimpel

bróns ~ brons -1 o.stofn.  brons (metaallegering) –2 bn bronskleurig; -3 o eremetaal voor winnaar van de derde prijs

bróns۰greun ~ \ -1 bn bronsgroen (bruinachtig) van kleur: woa in ’t brónsgreun eikehout –2 o de kleur bronsgroen: ‘t brónsgreun pas good in dat waopesjild; ...pot \ (Th.D) m bruine waterkruik als bedwarmer, syn: bèdwermer; ...tied lk~ m bronstijd –1 voorhistorisch bronzen tijdperk –2 paartijd bij zoogdieren

brónstig ~ bn bronstig, paardriftig, syn. luipsj, sjpelig (alg. v. dieren)

brónwater \ ~ o.stofn. bronwater

brook \ I: v (breuk-breukske) -1 broek als kledingstuk –2 aangroei van vet of veren (a.h.w. ‘n broek) bij dieren II: o drassig land; kleigrond langs rivier syn. zómp (Brookhem)

brook٠pak \\ o broekpak;  ...rok \ m broekrok

brooks٠klem \ \ v -1 klem om vouw in de broek te houden –2 klem, dienend om bij het fietsen de broekspijp bijeen te houden; ...knoup ~ m broeksknoop; ...piep lk~ v broekspijp; ...plint ~v [O] broekomslag; ...reem \ m (ook: brokereem) broekriem

brook۰traef \ \ m raveelbalk-constructie in dakspanten voor schoorsteen-opening; ...umsjlaag \~ m [M/J] broekomslag

broor \ m  (breursj-breurke) –1 broer, mann. kind in gezin; bloedverwant 2^e graad zijlijn –­2 [O] kloosterbroeder  in "sopbroor"  →broeder

brosj \ v (brosje-brösjke) broche, borstsieraad voor vrouwen

brosjuur \ lk\ v  (mv: brosjure) brochure, informatie- of reclamedrukwerk, syn folder. prospektes

brozel ~ m verz.n. slappe koffie

brune lk\ zw.ww bruin braden, fruiten; mam moes de unnekes nog effe brune

Brussels lof \\ \ o bittere cichorei-groente, witlof

bruuk٠baar lk~ \ bn bruikbaar, te gebruiken; ...lièn \ m bruikleen

buffelaer \\\ m (buffelaere-buffelaerke) iemand die veel eet; syn: sjurendeersjer

buffele \\ zw.ww veel eten, bunkeren, schransen; syn: inla(je); [J: bunkere]

buffèt \\ o (buffètte-buffètsje) buffet  -1 schenkkast, syn.teek, tapkas –2 de uitgestalde gerechten; op die broelof houwe ze e lekker koud buffèt

buge lk\  [O/M] st.ww (buug-boog-geboge) buigen –1 hae haet die buus geboge –2 de tek boge ónder de sjniè –3 d’n arties boog veur ‘t pebliek

bugel lk~ [M/J] m (bugele-bugelke) bugel (blaasinstrument),  kleine piston, signaalhoorn 

buging lk\ v (buginge-bugingske) buiging

buige [J]  zw.ww buigen →buge [O/M]

buimkeshout \\~ o stofn. (scherts.) waaibomenhout, (benaming voor gewoon, goedkoop, weinig duurzaam, minder degelijk hout

buize \\ [M/J] zw.ww in ruime mate bier drinken: ze zote sjtevig te buize syn: sjödde

buizerd [J] m buizerd (mv buizersj) →buzert

bujig kk\ bn buiig, regenachtig winderig (van het weer)

bule kk\ [M/J] zw.ww I: builen, het meel ontdoen van zemelen d.m.v. zeef of grove doek [O: bujele] II: het uitbuilen van stof: die brook haet ziech op de kneje gebuuld III: foppen, beetnemen, syn: kölle, kloate: dae haet ziech gebuuld

bumke \\ o.vkw  bommetje, stuk vuurwerk syn. rötsje

bunker ~ m  (bunkersj-bunkerke) bunker: in de Polferbosj kin me nog versjeije bunkersj zeen oet d’n Twiède Waereldoorlog

bunkere ~\\ zw.ww [J] bunkeren, schransen, veel eten; syn: ziech aankiele, ziech begaje, buffele, inla(je)

burch  ~∂ (mv: burchte) burcht, sterk kasteel of slot: de Rewien ies 't euverbliefsel van d’n insigste bur­ch op 'ne berg in Nederland (burcht of [O] borg(h)

buregeruch lk~ \\  o burengerucht

burgemeister \∂ ~ m (mv.burgemeistersj)  burgemeester syn: de ’burger’

burger \∂ m -1 (mv. burgersj) burger, bewoner, inwoner (vrouw.: burgeres) -2 burgemeester / eerste burger: de burger houw daen daag neet de kètting um –3 in burgerkleding; hae leep in burger, hae houw ’t uniform heim gelaote

burger۰keuning \∂ ~ m burgerkoning bij het koningsvogelschieten van schutterij; ...pliech kk\ v burgerplicht

buro kk\ \ (buroos-buroke) bureau I m bureaumeubel, schrijftafel met laden II o kantoorgebouw, kantoorruimte

buro٠blaad kk\ \ ~ o bureaublad; ...la \ v bureaulade; ...sjtool \ m bureaustoel

buufsjtök kk\ \  [O] m biefstuk →biefsjtök [M/J]

buugtang lk\ \ v buigtang

buuj kk\ v (buje-buujke) bui –1 weersgesteldheid in de vorm van neerslag –2 humeur, gemoedstoestand –3 plotselinge kortstondige aanval van hoesten, lachen enz.

buukke kk\ wk.zw.ww bukken: buuk uuch, dao hingk ‘ne knao

buuks kk\ v (buukse-buukske) buks

buukske lk~ o.vkw  bol bierglas

buuktien kk\ lk\ v [O] (Th.D)  grote waskuip

buul kk\ (bule-buulke) buil, buidel –1 zak, buidel: ‘ne buul huve  –2 uitstulping van huid: hae waor poem, hae houw bule ónder de ouge –3 balzak, scrotum: iech sjtamp diech dalek ónder de buul; syn: huve (2), kappetaal, kleinvleisj, kloate, zak

buun lk\ v (bune-buneke) bühne

buurt lk~ v (buurte-buurtsje) buurt, buurtschap [O: naobersjap]

buurt٠bös lk~ \ v buurtbus; ...hoes lk~ o buurthuis; ...vereiniging \\\\ v buurtvereniging

buus lk\ v  (buze-buuske) buis

buuste kk\ v buste (mv. buustes) –1 borstbeeld –2 vrouwenboezem syn.broes, frónt, balkoen

buustenhouwer kk\ ~ m bustehouder, bh

buut kk\ v  (buutte-buutsje) –1 kuip, waskuip syn.koep –2 spreekgestoelte t.b.v. buuttereedner –3 humoristische verhandeling tijdens carnavalszitting

buuttereedner kk\ \ m (buuttereednersj-buuttereednerke) persoon, die tijdens ’n carnavalszitting ’n buut (3)  houdt

buzert [O/M] m (mv.buzerte) buizerd, havikachtige roofvogel