ingel ~ m (ingele-ingelke) engel, hemelgeest

 

i ~ v –1 het letterteken voor de korte stemhebbende klinker i (t.o.v. de lange klinker ee) in: e kind mèt kwoa zin kin binne waal ins lestig zin  –2 het letterteken voor de stoottonige lange klinker ie in artikel, perfisiat, idioot –3 het eerste letterteken in a) de tweeklank ie in: dat ies ies neet vies en b) in de stijgende tweeklank iè in: twiè liève zin dèks gevièrleker es tièn ander bièste

­­­­idee \\ o (ideje-ideke) idee, denkbeeld

ideke \\ o.vkw –1 ideetje –2 beetje, ietsje, schijntje; syn: tiekkelke [O: gedachte]: dat kostuum maog ’n ideke groater

ie lk~ v de lettertekencombinatie voor de tweeklank ie in: (kk\) diek, diekke; (lk\) viel, viele; (lk~) wied sjmiete

iè \ v de lettertekencombinatie voor de stijgende tweeklank in: twiè, liène, miè

iech kk\ pers.vnw 1^e p.ev; ik 

ièf [O] m  (mv.iève) eeuw; [M/J: ièw]

iefer lk~ [O] →iever    

iefertig lk~ [O] →ieverig

ièker \ [O/M] m koperen brouwersemmer (1/3 deel van anker/enkerke)

iel lk\ I m (g.mv) ijl, spoed, haast: in aller iel II bn –1 los, dun: hae kreeg iel haore  -2 van geringe dichtheid: hoag in de berg ies de loch hièl iel

iele lk\ zw.ww ijlen –1 snellen, spoeden –2 verward spreken (v.koortslijder)

ièmelek bn mierzoet, walgelijk zoet en flauw van smaak (ook: hièmelek, jièmelek)

ièmere →jièmere

iepekriet lk~ lk~ m (iepekriete-iepekrietsje)  lichtgeraakt persoon, kruidje-roer-me-niet

I iè(r) \ voegw vooraleer, alvorens, voordat: iè iech dat doog, vroot iech ‘ne bessem; ièr v’r ’n week wiejer zin

II ièr \ v (g.mv) eer, lof, aanzien, achting, deugdzaamheid, eerzaamheid: die ièr kump häör toe

ièr۰baar \ \ bn eerbaar, zedig, kuis, deugdzaam; ...betoan \ o eerbetoon, hulde syn:hölde, hómmaasj; ...bewies lk~ o eerbewijs, eregroet

ièrbied \ kk\ m eerbied, ontzag, respect

ièrbiedwaerdig \ kk\ \ bn eerbiedwaardig

iè(r)der ~ bw -1 eerder, vroeger: zie kaom ièrder es häöm binne –2 liever: iech gun ’t diech ièder es häöm –3 veeleer: iech dink ièrder tot ‘r ziech verdaold haet es tot ‘r ’t veur ekspres deeg

ière \ I zw.ww eren, loven, achten II v (vormvariant v. ièr) ere: zoaget moet me in ière houte; ter ière Gaods

ière۰baan \ \ v erebaan; ...baog \ m ereboog; ...hèğ \ [O/M] v erehaag [J: ièrehaag]; ...kruus lk~ o erekruis; ...lid \ o erelid, [O]:ièrelied; ...pries lk~ m –1 ereprijs –2 kleine blauwe bloem met wit hartje; ...runde \ v ereronde; ...sjöld ~ v ereschuld; ...teike ~ o ereteken; onderscheiding; ...wach \ v erewacht; ...wien lk~ m erewijn; ...woord ~ o erewoord

ièrgeveul \ \ o eergevoel

iè(r)giestere \ kk\ [O/M] bw eergisteren, [J]: veurgiestere

ièrhersjtèl \ \ ~ o eerherstel

ièrlek \ bn.bw eerlijk

ièrlekheid \\ ~ v eerlijkheid

ièrsj \ bw –1 (rangschikkend) eerst, aanvankelijk: ièrsj wèrke, dan sjpele  -2 (v.tijd) zojuist syn. zjuus: iech höb ‘m ièrsj nog gezeen

ièrsjdaags \ \ bw eerstdaags, binnenkort

ièrsjte \ rangtelw. eerste: d’n ièrsjten daag  van de maond; hae ies ièrsjte gewore, hae wón de sjprint van ‘t pilletón

ièrsjtejaorsj \ \ bn eerstejaars

ièrsjteling \ m eersteling -1 eerstgeborene –2 bloemige aardappel v. vroeg ras

ièrsjtens \ bw eerstens, ten eerste

ièrtie(j)ds \ kk\ (lk\)  bn.bw eertijds, vroeger, voorheen; syn. →vreuger

ièrvol \ ~ bn.bw eervol: ’n ièrvol vermelding

ièr۰waarde \ \ m eerwaarde; ...zaam \ bn.bw eerzaam, zedig; ...zöch \ v eerzucht

ies lk~  o stofn.(g.mv) ijs –1 bevroren water –2 consumptie-ijs

ies۰baan lk~ \ v ijsbaan; ...baer \ m ijsbeer; ...baere \ zw.ww ijsberen, rusteloos heen en weer lopen; ...bein ~ o.stofn. ijsbeen, heesbeen; varkensschenkel [O: hièsbein] syn: sjinkelke; ...beker ~* m ijsbeker, sorbetglas; ...berg ~∂ m ijsberg; ...bergsjla ~∂ \ o.soortn. ijsbergsla; ...blökske \ o.vkw ijsblokje; ...bloom \ v ijsbloem: noe wie de meiste luuj verwerming in de hoezer höbbe, zuut me nog mer zelde iesblome op de roete; ...danse ~ zw.ww  ijsdansen; ...eik ~ m wintereik; ...hèllige \ m ijsheilige; ...kas \ v ijskast

ieske lk~ o.vkw ijsje, ijsco, lik-ijs

ies۰kelder lk~ \ m ijskelder; ...kerke \ o.vkw ijsco-karretje

I ieskoep lk~ kk\ m ijscoupe

II ieskoep lk~ lk~ v ijsemmer

ies۰koud lk~ ~ bn.bw –1 (lett.) ijskoud –2 (fig.) onverstoorbaar; koelbloedig; ...lepel ~* m ijslepel; ...lollie \ m ijslolly; ...mesjien lk\ o ijsmachine; ...mötsj \ v ijsmuts; ...nagel m ijsnagel, hoefnagel als winterbeslag voor paarden;...peel \ m ijspegel; [J: iespegel]; ...revu(uj) kk\ ijsrevue; ...salón \\ m ij ssalon; ...sjöp \ v ijsschep; ...sjots \ v  ijsschots, syn: sjol; ...tied lk~ m ijstijd; ...toert lk~ v ijstaart; ...tuutsje lk~ o.vkw ijshoorntje; ...veugelke lk~ o.vkw ijsvogeltje; ...vrie lk~ o ijsvrij; ...wagel ~ [O] m eigengemaakte, dikhouten, gesloten slede; ...wagele ~ zw.ww sleeën met 'ieswagel'; ...water ~ o ijswater; ...weffelke \  o.vkw ijswafeltje; ...zak ~\ m  ijszak

iever lk\ [M/J] m ijver, vlijt; [O: iefer]

ieverig lk\ [M/J] bn.bw ijverig, vlijtig; [O: iefertig] 

ièwenoud \ ~ bn eeuwenoud

ièwig \ [M/J] bn eeuwig; [O: ièvig]

ièwigheid \ ~ v eeuwigheid

iezegri(e)m lk~ kk\ m (mv.iezegrieme) iezegrim, nurks mens, knorrepot; syn: knoteraer

iezel lk~ m.stofn (g.mv) ijzel

iezele lk~ ijzelen, het vormen van ijs op de grond bij vallende neerslag       

iezer lk~ o ijzer -1 stofn (g.mv): dae beitel ies van iezer gemaak   -2 (mv. iezersj) voorwerp van ijzer: reik miech dat iezer ins aan

iezerdraod lk~ \ m ijzerdraad

iezere  lk~ bn ijzeren –1 (lett) stofn.: de iezere sjtang –2 (fig) keihard: d’n iezere veurraod

iezer۰gare lk~ ~ o ijzergaren, sterk naaigaren; ...geteriej \ kk\ v ijzergieterij; ...keel ~* m opkoper van oud ijzer; ...maol \ v (mv.iezermaole) ijzermaal, ijzerplek, roestvlek in linnengoed; ...sjmeed ~ m ijzersmid; ...sjterk  ~∂ bn ijzersterk; ...tied  lk~ m ijzertijd(perk); ...vielsel lk\ o ijzervijlsel; ...vreter ~* ijzervreter, gehard persoon; ...waar \ v ijzerwaren; ...zaeg \ v ijzerzaag

iezig lk\ bn.bw ijzig (koud)

iggelizere \\\\ zw.ww egaliseren, gelijkmaken, effenen

ilber ~∂ (ook: èlber) [O/M] v aardbei; [J: aardbei]

illasties \ \ kk\ bn elastisch, veerkrachtig

illegant \ ~ bn.bw elegant, bevallig, sierlijk

illektriek \ kk\ [O] (ook: illentriek) m elektriciteit; syn.illektries; [M/J}: sjtroum

illektries \ \ kk\ -1[O/M] m elektrisch: hae waor aan d’n illektries blieve hange –2 bn elektrisch: de illektriese installasie

illektriziè \\\\ m (mv.illektriziès)  elektricien

illement:\ ~ o (mv. illemente) element

illestiek \ kk\  m elastiek

illestrasie \ ~\ v illustratie; [O]: illestraasje

illestrere \ \ zw.ww illustreren, toelichten, van afbeeldingen voorzien

imker \ (ook: iemker kk\) m (mv. imkersj) imker, bijenhouder, syn. biejeman

immeljere \\\  zw.ww emailleren

impertenent \\\~ bn impertinent, onbeschaamd, brutaal, aanmatigend: syn: vrech

in ~ I vz -1 (plaats) in  ; zie woont in Mestreech –2 (tijd) in: twiè kièr in de week –3 (Lat.) in: in Gaods naam  II bw –1 (v.plaats) in: hae leep de berg in  -2 (v.tijd) terstond, dadelijk, meteen (i.s.m ... nadat): in tot ‘r binne waor, begoes ‘r te sjelle

inaome ~ \ zw.ww inademen

inbare ~ \ zw.ww conserveren van b.v. eieren, vlees, zuurkool, augurken in baren (kruiken)

inbele ~ \ wk.zw.ww  inbeelden 

inbiete ~ lk~ st.ww inbijten –1 (lett) dat ies nöt sjpöl, dat biet in –2 (fig.) wk door gevlij in de gunst komen; syn. indriè, kóntekroepe

inbinge ~ ~ st.ww inbinden –1 (lett) door middel van ’n bindsel iets bevestigen –2 (fig) bakzeil halen

inbloze ~ ~* onr.st.ww (→bloze) inblazen

inboewe  ~ kk\ zw.ww inbouwen

inboke ~ \ zw.ww inboeken, inschrijven

inbraok: ~ \ m/v (mv: inbräök) inbraak

inbreke ~ ~* onr.st.ww (→breke) inbreken

inbring ~ \ m inbreng

inbringe ~ ~ st.ww –1 (lett) inbrengen, naar binnen brengen –2 (lett) bijleggen, bijdragen in kosten –3 aandragen, ter tafel brengen

inburgere ~\∂ [O/M: inbörgere) zw.ww inburgeren

indeile ~~ zw.ww indelen

indèkke ~\ zw.ww indekken –1 toedekken –2 wk. zich verzekeren tegen

indene ~\ zw.ww indienen

indertied ~\lk~ bw –1 toentertijd, destijds syn. destiejds –2 op tijd, tijdig syn: betieds, tiedig

indiekke ~kk\ zw.ww indikken, dikker maken

indinke ~~ st.ww indenken: dat kin iech miech indinke

indoezele ~ kk\ [J] zw.ww indommelen

indriè ~\ –1 zw.ww indraaien –2 wk.zw.ww de gunst weten te verwerven  syn.inbiete

indroesje ~ lk~ i.s.m. tege [J] zw.ww indruisen, syn. insjtrieje : dat droesj in tege mien geweite

indrök ~\ m  (mv.indrökke) indruk -1 (lett) spoor, merkteken  -2 vermoeden –3 inwerking op gemoed

indruège ~ \  zw.ww indrogen

induje ~\  zw.ww induwen –1 indrukken: doe mós dat knuupke induje –2 naar binnen duwen: die mam moes ’t kind ’t ete induje

inein ~~ eerste lid van scheidbaar samengestelde werkwoorden: ineen..., in elkaar: zoals: ineinhouwe, ineinvalle, ineinsjtele

inente ~~ zw.ww (ent in- entde in – ingeënt) inenten

infark ~ ~∂ [J] o (mv. infarkte) infarct

infeksie ~\\ v  (infeksies-infeksieke) infectie, besmetting

inflasie ~~\ [J] v (mv. inflasies)  inflatie, geldontwaarding

informasie ~\~\ v informatie

ing \ I o (mv.inger) einde, uiteinde: op ’t ing van ‘t verhaol  II  bn eng, nauw: die brook weurt ‘m get te ing

ingank ~~ m ingang

ingaon  ~~ → ingoon

ingde \ v (mv. ingdes) engte, nauwe doorgang

ingebeeld ~\\ bn –1 trots, verwaand: doe ingebeelde gek –2 imaginair, slechts in de verbeelding bestaand: ’n ingebeelde krenkde

ingel ~ m (ingele-ingelke) engel, hemelgeest

ingelags ~\\ o inlegsel, wat ingelegd is, syn. inlèğ

ingel۰bewaarder ~\ \ m (r.k.) engelbewaarder, beschermengel

ingele۰bak ~\ \ m engelenbak, schellinkje, hoogste en goedkoopste rang in schouwburg; ...gedöld \~o engelengeduld; ...geziech \kk\ o lief gezicht; ...haor \ o engelenhaar, kerstboomversiersel; ...mès \ v engelenmis, lijkdienst voor kind

ingelle ~~ [O/M]; [J: inkoupe]; inkopen I  onr.st.ww (gelle) –1 goederen inkopen ter verkoop –2 ambtstijd inkopen voor pensioen-vaststelling  II wk.onr.st.ww z.inkopen, geldsom betalen om opgenomen te worden in genootschap of tehuis

Ingelsj ~ I o Engels, de Engelse taal: hae houw ’n ach veur Ingelsj II bn.bw Engels, van Engeland: de Ingelsje krenkde, ‘nen Ingelsje sjleutel, Ingelsj zout weurt gebruuk bie ’t make van kónzumpsie-ies

Ingelsjman ~ ~ m Engelsman

ingemaaks ~\~ o. verz.n. inmaaksel

ingenómme ~\~ bn ingenomen (i.s.m.: ...met ), bekoord door, blij met

ingesjpanne ~\\ bn ingespannen, met volle aandacht

ingeve ~ ~* onr.st.ww (→geve) ingeven –1 in de geest brengen: ’t waor es-of ’t miech eine ingoof –2 wk: zich aanmelden (voor het ondergaan van een vrijheidsstraf): hae moes nog twiè weke ziette, hae ies ziech goon ingeve

ingewiekkeld \\ kk\\ bn ingewikkeld, zeer samengesteld, complex

ingood ~\ bn doorgoed, goedmoedig, door en door goed

ingoon ~ ~* onr.st.ww (→goon) ingaan –1 naar binnen gaan: g’r kint ingoon –2 gevolg geven: op dat veursjtèl mós doe neet ingoon –3 reageren  syn. gebière: gank dao mer neet op in –4 van kracht worden: die priesverhuèging geit pas in op 1 jannewari

ingrave ~~ (wk) onr.st.ww (→grave) ingraven

inhöbbe ~\ onr.st.ww (→höbbe) –1 inhebben, in zich dragen: hae haet ’t sjmoor in –2 bevatten: dat instrument haet ‘ne sjoanen toan in

inhole ~~* zw.ww inhalen –1 naar binnen halen: d’n ougs weurt ingehaold –2 bergen: ’t geit regene, haol de wejjert mer in –3 iemand plechtig ontvangen: zóndeg weurt Sinterklaos ingehaold –4 bereiken, op gelijke hoogte komen: hae haet de kopgroep ingehaold

inhoute  ~~ onr.st.ww (→houte) inhouden –1 doe bies eimaol zoa diek, doe hoofs de boek neet in te houte  -2 dao kries te belasting op ingehoute –3 wk zich beheersen: neet gieftig were, hout diech mer in !

inhouwe ~\ onr.st.ww (→houwe) inslaan: ze höbbe vannach ’n roet ingehouwe

inins ~\ bw –1 ineens, in één keer: doe hoofs dae nujen oto neet inins te betale -2 opeens, plotseling; syn.obbins, ónderins: hae sjtóng inins veur miech

ink ~ m.stofn. inkt

inkel ~ I m (inkele-inkelke) enkel(gewricht) II bn niet dubbel: ’n inkel sjpoor: III bw (i.s.m. ...en allein): zie ies inkel en allein drobboet um häöm te sjtriekke; syn. loeter IV onbep.vnw weinige, ’n paar: iech höb mer ‘nen inkelen euro in de beursj, syn: innige, insige, e paar, versjeije

inkelband ~ ~ m enkelband

inkeling ~ \ m enkeling

inkelke ~ o.vkw enkeltje, enkele reis (tgov. retoer)

inkelvoud ~ ~ o enkelvoud

inkertere ~ \ zw.ww inkwartieren        

ink۰flesj ~\ v inktfles; ...gum \ m inktgum

inkiekbloes  ~ lk~ lk\ v  inkijkblouse

inkieke ~ lk~ st.ww inkijken -1 naar binnen kijken: de roet waor bezjwaamp, iech koes neet inkieke –2 inzien: de bookhouwer kaom de beuk inkieke

inkièr ~\ m inkeer, bezinning, inzicht: hae ies eindelek tot inkièr gekómme

inkieste ~\ zw.ww inkisten; [O/M] inzerke

inklaore ~\ zw.ww inklaren

inklap ~\ m inktlap

inklappe ~\ zw.ww inklappen

inkleije ~\ zw.ww inkleden –1 het plechtig aantrekken van het 1^e_ordegewaad door kloosterling –2 door gunstige bewoordingen en/of handelingen voordragen: dat veursjtèl  haet zie good ingekleijd

inkluis \\ bw incluis, inclusief syn.inkluzief

inkoele ~ lk\ zw.ww inkuilen: ze höbbe giestere de wintereerappele ingekoeld

inkómme ~\ I o inkomen, loon, salaris II onr.st.ww (kómme) –1 ’n ruimte binnenkomen: doe maogs ouch inkómme –2 ergens begrip voor tonen: dao kin iech inkómme

inkómste ~\ mv inkomsten, opbrengst syn.opbrings

inkorte ~ \ zw.ww inkorten, het korter maken van ’n kledingstuk of ‘n verhaal

inkörve ~ \∂ zw.ww inkorven, bijen of reisduiven in ’n korf plaatsen; syn: inzètte

inkoupe ~~ I [J] (wk) onr.st.ww (koupe) inkopen → ingelle [O/M] II mv  boodschappen, ’n geheel van koophandelingen: zie waor in Heelder inkoupe goon doon; syn. kemiesses

ink۰petroan ~\\ v inktpatroon, cartridge; ...pot ~\ m inktpot

inkretse ~ \ zw.ww inkrassen, door krassen aanbrengen in: zie höbbe hun name ingekrets op de mergelmoer langs de Treechtergröb

inkriege ~ lk~ st.ww –1 binnenkrijgen syn. binnekriege –2 dronken worden (i.s.m. e sjtök /’n sjtriep ...)

inkrumpe ~ ~ st.ww inkrimpen, beperken

inkuiper ~ ~ m (mv.inkuipersj) inkoper, persoon die beroepsmatig goederen inkoopt

ink۰vlek  ~ \ v inktvlek; ...vösj \ m inktvis

inla ~ \ [O/M] onr.st.ww –1 inladen: jóng, wieniè leuts doe die vrach in ?; [J: inlaje] –2 schransen, schrokken, zwelgen, veel/gulzig eten: hae waor wir aan ’t inla, hae houw ziech veer kièr opgesjöp; syn:→ aankiele

inlaog ~\ v het inleggen van en/of de ingelegde geldsom; [O: jaarlijkse contributie van de leden van de schutterij (Th.D) ]

inlaot ~\ m (mv.inlaote) (opening voor) inlaat

I inlaote ~ \ onr.st.ww (→laote\) inlaten –1 binnenlaten: laot d’n hónd ins in –2 wk betrekking aanknopen met: doe mós diech mèt dae miensj neet inlaote –3 bij naaiwerk ’n kledingstuk korter, nauwer  maken: zie haet ziech dae rok get ingelaote

II inlaote ~ ~ → inlote

inlèğ ~\ m (mv. inlèğğe) inleg voor deelname aan spel syn. inlèğsel

inlèğğe           ~ \ st.ww inleggen –1 bijdragen van geld –2 het bedekken van haring, eieren of groenten om deze te conserveren, syn. inbare –3 in het hete vet leggen van etenswaar om te worden gebakken: lèğ miech ins ’n krokèt in

inlèğvel  ~\ ~  o inlegvel

inleije ~ ~ zw.ww inleiden –1 naar binnen leiden –2 ’n spreker introduceren –3 ’n onderwerp toelichten –4 kunstmatig op gang brengen van ‘n bevalling

inliechte ~ kk\ zw.ww inlichten

inlieste ~ lk~ zw.ww inlijsten, inramen

inloewe ~ lk~ zw.ww inluiden: de kèrmes woort ingeloewd door de klokke van de ouw kèrk

inlote ~~* zw.ww inloten, door loting worden aangewezen voor de dienstplicht [O] of toegelaten worden tot ‘n studie

inloupe ~~ onr.st.ww (→loupe) inlopen -1 naar binnen lopen –2 voorsprong in tijd, afstand of punten verkleinen –3 warm lopen vóór wedstrijd –4 door te dragen, gemakkelijker doen zitten v. schoeisel

inmaaks۰glaas ~~ ~ o  inmaakglas, syn. wèckglaas; ...ketel ~* m inmaakketel, weckketel; ...rink  ~ m elastiek om de rand van een weckglas, syn: wèckrink

inmake ~~ zw.ww –1 conserveren d.m.v. wecken, syn. wècke – 2 verpletterend verslaan: v’r höbbe ze mèt 6-0 ingemaak

inne \ zw.ww innen, beuren, syn: luèze

innerlek \ –1 o innerlijk, karakter –2 bn.bw innerlijk ( tgov uterlek)

innerzjie \ kk\ v energie, syn. kevoek

innige \ onbep.vnw enige, enkelen

innigsins \\ \ bw enigszins

innumme ~\  st.ww innemen –1 inslikken , doorslikken: dao kins doe vergief op innumme –2 korter of kleiner maken van kleding: zie haet ’t klètteke get ingenómme –3 bezetten, beslaan: Vallekeberg ies in vreuger jaore versjeije kière door de Franse ingenómme –4 schransen, zwelgen: dae waor ummer good van innumme; syn.→ aankiele –5 genegenheid winnen: iech höb ‘m veur miech weite in te numme

inpakke ~\ zw.ww inpakken –1 bergen, in verpakking doen –2 overhalen, overbluffen, overmeesteren: laot diech door dae neet inpakke, syn. inpalme  –3 ophouden en vertrekken, afnokken: este tege häöm mós sjpele, kinste beter inpakke

inpalme ~\∂ zw.ww inpalmen, beslag op iemand leggen, syn. inpakke

inpappe ~\ zw.ww  inpappen –1 ‘n ontsteking met helende pap (lijnzaadmeel) bedekken –2 van plaksel voorzien (v.behang)

inpepere ~ ~* zw.ww inpeperen –1 (lett) met peper bestrooien –2 (fig) inprenten

inpómpe ~ ~ zw.ww inpompen –1 d.m.v. pomp inbrengen –2 met moeite iets leren

inprietsje ~ kk\ zw.ww binnenglippen, ongezien binnenraken: bie Klant’s derentuin woort dèks ingeprietsj

inprinte ~~ inprenten, syn. inpepere

inrame ~ \ zw.ww inramen syn.inlieste

inriechte ~ kk\  zw.ww inrichten

inriechting ~ kk\  v inrichting –1 tehuis, instelling –2 het inrichten: ze waore nog bezig mèt de inriechting

I inrieje  ~ kk\   zw.ww inrijgen: hae houw die hoag sjeun nog mótte inrieje

II inrieje ~ lk~ st.ww inrijden –1 naar binnen rijden: doe maogs die sjtraot neet inrieje –2 geschikt maken voor het volle gebruik: d’n oto ies vónkelnuuj, hae ies nog neet ingereje

inrope ~ \ onr.st.ww (→rope) inroepen –1 beroep doen op: hölp inrope -2 iemand roepend verzoeken naar binnen te komen: roop ‘m effe in

inrule ~ lk\ zw.ww inruilen syn. umtoesje

ins  \ bw eens -1 één keer: iech zèğ ’t mer ins  -2  tweemaal, dubbel: zien hoes ies ins zoa groat es dat van miech –3 eens, ooit: dao waor ins ‘ne keuning, dae .... syn.oats

insek \ \ o (mv.insekte) insect

inselek  [M] bn enig: het waor inselek kind; [J: einigs] [O: insigs]

insgelieks \ bw insgelijks, evenzo, ook zo; syn. ouch zoa

insige [O] (D: einzige) onbep. telw./ vnw enkele, enige syn. versjeije

insigs [O] bn enig → inselek

insjale ~ \ zw.ww inschalen –1 in loonschaal onderbrengen –2 aanbrengen van bekistingsplaten

insjaore ~ \ zw.ww inscharen -1 het vee laten grazen in gemeenschappelijk weiland –2 de graanoogst binnenhalen

insjäöre ~ \ zw.ww inscheuren

insjare ~ \ (ook:insjarre) zw.ww bijeen graaien, binnenhalen

insjepe ~ ~ zw.ww inschepen

insjete ~ \ onr.st.ww (→sjete) inschieten –1 oefenen voorafgaand aan het schieten –2 het schieten ten teken van aanvang: op zaoterdegaovend weurt de kèrmes ingesjote –3 vlaaien met ’n grote plank in de oven stoten –4 (i.s.m. debie ...) erop toeleggen: zie sjoot ‘nen houp geld debie in

insjiekke ~ kk\ zw.ww insturen

insjiekkelek \ kk\ bn inschikkelijk, toegeeflijk

insjlaag ~ ~ m inslag –1 inborst, karakter –2 blikseminslag –3 inweefsel v. stof: sjering en insjlaag

insjlaope ~ \ onr.st.ww (→sjlaope) inslapen –1 de slaap vatten –2 sterven

insjlete ~ \ onr.st.ww (→sjlete) insluiten –1 gevangen zetten, binnensluiten –2 omsingelen

insjliekke ~ kk\ zw.ww inslikken –1 per ongeluk iets inslikken –2 terughouden van woorden of vloeken

insjloon ~ ~* onr.st.ww (→sjloon) inslaan –1 ’n weg inslaan: zie sjloog rechs in –2 inslaan v.bliksem: bie daen dóndersjlaag ies de blieksem ingesjlage –3 ’n voedselvoorraad aanleggen voor etensgasten: zie haet veur twelf man etenswaar ingesjlage  

insjmere ~ ~* zw.ww insmeren

insjmiete ~ lk~ st.ww ingooien, met kracht werpen in –1 posten: iech mót nog ’ne breef insjmiete –2 snoep strooien b.g.v. sinterklaas –3 door ’n worp breken: hae sjmeet ’n roet in –4 de inworp doen bij balspel

I insjnieje ~ kk\  zw.ww insneeuwen -1 naar binnen sneeuwen: doog die vinster toew, ’t sjniejt in  -2 door sneeuw ingesloten worden: in Tirol zin v’r bove in ’n huut ‘ne kièr ingesjniejd

II insjnieje ~ lk~ st.ww insnijden

insjnore ~ \ zw.ww insnoeren, inrijgen

insjödde ~ \ st.ww –1 (lett) inschenken: zouw iech uuch nog e teske koffie insjödde? –2 (fig) a) iemand iets wijsmaken, opbinden: dae haet ziech ein laote insjödde b) langdradig vertellen: dae kin diech ein insjödde

insjpanne ~ \  zw.ww inspannen –1 ’n trekdier inspannen voor ’n wagen –2 wk.zw.ww zich inspannen:  dae haet ziech nog noats hove in te sjpanne

insjpele ~~ zw.ww inspelen –1 oefenen voorafgaand aan het spelen: ze zin nog neet begoes, ze zin nog aan ’t insjpele  -2 inhaken, anticiperen, rekening houden met (i.s.m. ... op) ’t bedriefsleve haet neet ingesjpeeld op ’t geveul in de maotsjappiej

insjpraok ~ \ v inspraak, medezeggenschap

insjpreke ~~* onr.st.ww (→sjpreke) inspreken –1 bemoedigen: zie haet ‘m mood ingesjproke –2 inspreken op ’n geluidsdrager: hae houw zien verhaol op e bendsje ingesjproke

insjpringe ~ ~ st.ww inspringen -1 oefenen voor het springen –2 met ’n sprong binnenkomen –3 invallen, het plotseling moeten vervangen van ‘n ander –4 bij bouw iets terugmetselen –5 bij ’n nieuwe regel ’n eindje naar rechts beginnen –6 op ’n situatie direct reageren

insjprunk ~ ~ m (mv. insjprung ~) insprong, inspringend gedeelte van of binnen ’n huis of ‘n akker

insjpuite ~ ~ onr.st.ww (→sjpuite) inspuiten, injecteren

insjrieve ~ ~ st.ww inschrijven –1 registreren voor deelname -2 schriftelijk bod uitbrengen

ins(j)tallere ~ \ \ installeren –1 ’n persoon plechtig als lid opnemen, inwijden –2 inrichten van woning –3 aanleggen van apparatuur

insjtampe ~ ~ zw.ww instampen –1 (lett) met kracht intrappen syn. insjtoate, insjotte –2 (fig) inprenten, met moeite in geheugen (doen)  opnemen

insjtappe ~ \ zw.ww instappen –1 in voertuig stappen –2 meedoen aan investering in bedrijfsleven

insjtapper ~ \ m (mv.insjtappersj) instapper, instapschoen (zonder veters)

insjteek ~~* m insteek, benaderingswijze

insjteke ~ ~* onr.st.ww (→sjteke) insteken –1 naar binnen steken: sjteek de sjtekker ins in –2 inzouten van boter voor de winter –3 ’n onderwerp benaderen –4 kosten maken, geld uitgeven: dao mós te gei geld miè insjteke –5 achteruit parkeren –6 bij breien de naald in ’n vorige steek stoppen

insjtèlle ~ \ zw.ww instellen –1 ’n (nieuw) apparaat juist afstellen –2 ter hand nemen, beginnen: ’n ónderzeuk insjtèlle –3 wk (i.s.m. ziech örges op ...) zie haet ziech good ingesjtèld op häör nuuj laef-umgeving

insjtèlling ~ \ v (mv.insjtèllinge) instelling –1 organisatie: dat ies ’n goow insjtèlling, dao maogs doe geld aan geve –2 instituut, gesticht -3 mentaliteit, gezindheid, opvatting

insjtiekke ~ kk\ zw.ww instikken

insjtoate ~\ onr.st.ww  (→sjtoate) instoten –1 oefenen voor het stoten (o.a. biljarten) –2 naar binnen stoten –3 zuurkool in ’n vat (baar) stoppen ter rijping

insjtoon ~~* onr.st.ww  (→sjtoon) instaan (i.s.m. ... veur): dao kin iech neet veur insjtoon; syn.borg sjtoon, garrendere, [O: kavere]

insjtorte ~ \ zw.ww –1 instorten: dae boewval ies vannach ingesjtort –2 geestelijk instorten: nao dat beriech euver ’t sjterve van zien moder, ies ‘r ingesjtort –3 wk: zich vol overgave begeven in: zie sjtortde ziech in de vastelaovend

insjtorting ~\ v (insjtortinge) instorting –1 het instorten: ’n insjtorting in de berg neume v’r ouch ‘t ingevals –2 het geestelijk of lichamelijk in elkaar storten

insjtortingsgevaor ~ \  \ o instortingsgevaar

insjtrieje ~ kk\ (i.s.m. ...tege) st.ww  in strijd zijn met, indruisen: dat sjtriejt in tege mien rechsgeveul ; syn indroesje

insjtumme ~ \ zw.ww instemmen, goedkeuren (i.s.m. ... mèt) zie höbbe ingesjtump mèt dat veursjtèl

insterment \\~ o (instermente-instermentsje) instrument

intans \  ~ bw nochtans, toch, echter: iech zeen ‘m nog neet, hae haet intans gezag dat ‘r zouw kómme; [O: èvvels]

integendeil  \ ~ ~* bw integendeel

integrere \\ \ v (g.mv.) integreren

inteikene ~ ~ zw.ww intekenen

intensie \~kk\ v intentie, bedoeling, oogmerk, voornemen; syn.ougmerk, veurnumme

intenzief \\ kk\ bn.bw intensief

intersant \\ ~ bn.bw interessant

intersere \\\\ zw.ww interesseren

intewisie ~ \ \ \ [J]  v intuïtie,  overtuiging door ingeving of aanvoelen, [O: intewiesje ~\ ~\] [M: intewiese ~\ ~\] 

intoch ~\ m intocht, plechtige ontvangst, onthaal  (b.v.van sinterklaas)

intösje ~ \ bw intussen, ondertussen, inmiddels, onderwijl, syn: óndertösje, [O: ónderwiel]

intrae ~\ onr.st.ww (→trae) intreden –1 plechtig deel gaan uitmaken van (b.v. kloosterorde) –2 aanvangen van andere weersgesteldheid: iech gluif dat de winter ies ingetrowe

intrappe ~ \ zw.ww intrappen -1 met de voeten in ’n substantie trappen: zie trapde in ‘nen hóndskeutel  -2 door trappen iets doen indringen: trap miech die greumele neet in ’t kerpèt –3 door trappen doen breken: hae houw ’n roet ingetrap –4 baloefeningen doen voorafgaand aan voetbalwedstrijd

intrèk ~ \ m intrek, verblijf

intrèkke ~ \  st.ww intrekken –1 gaan inwonen: hae ies wir bie de mam ingetrokke –2 indringen, opgezogen worden: sop dae knoaj op, andersj trèk ’t in –3 binnenhalen, het hoofd intrekken –4 terugnemen, ongeldig verklaren: de gemeinte haet ‘m de vergunning ingetrokke

intres ~ \ [O/M] m intrest, rente; [O]: rinte

intresse \\ v interesse -1 belangstelling –2 (mv. intresses) voorwerp van belangstelling: hae haet versjeije intresses, hae krieg d’n tied waal um

introeve ~ lk\ zw.ww introeven, troef uitspelen bij ’n kaart v.e. andere kleur

intronizasie \\\~\ v intronisatie plechtige inhuldiging, onthulling v.e (kerk)vorst of beeld

introuwe ~ \ zw.ww introuwen, na het trouwen gaan inwonen bij ouders

invaeme ~\ zw.ww insteken v.e. draad in de naald

inval ~ ~ m –1 instorting in ‘n mijn, grot of groeve, syn: ingevals –2 gedachte, denkbeeld, idee –3 onverwacht bezoek: dat ies dao de zeuten inval –4 plotselinge grensoverschrijding v.e. gebied –5 meteorologische omslag

invalied \\ kk\ -1 bn invalide, (gedeeltelijk) ongeschikt voor dienst/arbeid –2 m invalide man

invalle  ~\ onr.st.ww (→valle) invallen, naar binnen vallen –1 instorten v. bouwsel –2 plotseling bedenken –3 (iemand) vervangen –4 plotseling aanvangen –5 plotseling ’n grens overschrijden –6 op ’n bepaald ogenblik gaan meedoen (bij sport of spel)

invare ~~ onr.st.ww (→vare) -1 inrijden, binnenrijden v.e. voertuig –2 invaren, binnenvaren v.e. vaartuig –3 het naar binnen vervoeren v.e. lading

invazie  \~\ v invasie, vijandelijke intocht

inventarizasie \\\\~\ v inventarisatie

inventarizere \\\\\ zw.ww inventariseren

inversjtange ~ \ ~ [O/M] bn akkoord, eens, syn: eins (D: einverstanden; A: everstange)

invètte ~\ zw.ww invetten

inveuge ~\ zw.ww invoegen –1 tussen andere zaken plaatsen –2 wk zich inpassen in verkeersstroom, ritsen

inveure ~\ zw.ww invoeren –1 importeren -2 naar binnen brengen –3 in werking doen treden

invlood ~\ [O/M] m invloed, [J: invloed]

invoge \\ zw.ww invoegen, de voegen van metselwerk opvullen

invölle ~\ zw.ww invullen

invrete ~ ~* onr.st.ww (→vrete) invreten, beschadigend aantasten (door b.v. vocht)

invreze ~\ onr.st.ww (→vreze) invriezen, door bevriezen conserveren

invrieve ~ lk~ st.ww inwrijven –1 andermans gezicht met sneeuw inwrijven –2 schoenen met schoenpoets inwrijven)-3 (fig) inpeperen

inweike ~ ~ zw.ww inweken, in de week leggen syn: laote kwèlle –1 v. gedroogd fruit en peulvruchten –2 v. klei voor aardewerk

inwèrke ~ ~∂ zw.ww inwerken -1 de werking van iets ondergaan: dat mós doe ins op diech laote inwèrke –2 (wk) zich of iemand ergens in thuis maken: iech mót dae nuujkóm­mer nog inwèrke

inwerpe ~ ~∂ onr.st.ww (→werpe) inwerpen, ingooien –1 door werpen breken –2 (bij vissen) het aas inwerpen –3 bij balspel –4 bij (geld)automaat

inwesje ~\ zw.ww inwassen, opvullen van nauwe voegen van grindtegels of tegelwand

inwieje ~ lk\ zw.ww inwijden –1 met ’n plechtige handeling ’n gebouw of vaandel in gebruik nemen –2 iemand deelgenoot maken van ’n wetenschap of geheim

inwiekkele ~ kk\ zw.ww inwikkelen

inwiessele ~ kk\ zw.ww inwisselen

inwingele ~ ~ [O/M] zw.ww –1 inwikkelen, in omhulsel doen -2 inzwachtelen [J: inzjwachtele]

inwone ~ ~ zw.ww inwonen: dat maedsje woont nog in bie de mam

inwörp ~ ~∂ m (mv. inwörp) inworp –1 bij balspel –2 v. muntstuk in automaat

inzaag ~\ [O/M] v inzage: hae houw gein inzaag gehad in de sjtökker); [J: inzage]

inzaege ~\ zw.ww inzagen

inzakke ~\ zw.ww inzakken, in elkaar zakken syn. ineinzakke –1 v. bouwsel –2 v. gebak  -3 v. koers, v. de markt

inzamele ~ ~ zw.ww inzamelen, collecteren

inzat ~\ m (g.mv) inzet –1 [J] daadkracht, energie, [O/M: kevoek] –2 aanzet, start, aanvang –3 ingezet stuk (b.v. bij kleding) –4 inleg bij gokken of kaartspel 

inzeen ~ ~ I onr.st.ww (→zeen) inzien -1 begrijpen: hae zoog in dat ‘r verkièrd waor gewaes –2 inkijken: iech wil de beuk kómme inzeen II o beschouwing, mening: bie naoder inzeen

inzegene ~ ~* zw.ww inzegenen

inzeipe ~ ~ zw.ww –1 (wk) (lett:) inzepen, met zeep(schuim) insmeren –2 (fig:) iemand de waarheid zeggen

inzerke ~ ~∂ [O/M] zw.ww inkisten van ’n lijk,  [J: inkieste]

inzètte ~ \ I st.ww inzetten –1 geld inleggen.syn: inlèğğe (bij gokken of kaartspel): wieväöl höbs doe ingezat? -2 zetten in: ze zin ’n nuuj roet kómme inzètte –3 stuk in broek zetten –4 aanvangen b.v. bij zingen) –5 inkorven v. reisduiven voor wedstrijdvlucht II wk.st.ww zich geheel geven, z’n best doen: zie haet ziech jaorelank veur dat good doel ingezat

inziè ~\  zw.ww inzaaien

inziech ~ kk\ o (mv.inziechte) inzicht, begrip, moreel besef: hae haet e good technies inziech; zie ies tot inziech gekómme

inziechtelek ~ kk\ bn inzichtelijk, inzicht verschaffend, transparant

inziette ~ kk\ st.ww inzitten –1 (i.s.m. ...euver, mèt) bezorgd zijn: hae ziet in euver /mèt dat probleem

inziettende ~ kk\ m (mv. inziettende) inzittende

inz(j)enjeur ~ \  \ m (inz(j)enjeursj) ingenieur

inzjwachtele ~ \ [J] zw.ww inzwachtelen, [O/M: inwingele]

inzjwumme ~\\ st.ww inzwemmen

ittelaasj \\\ [M/J] v (ittelaazjes-ittelaesjke) etalage;[O: kiek-oet]

ivvenement \\\~ o (mv. ivvenemente) evenement

ivvengelie \\~kk\ o (mv. ivvengelies) –1 evangelie (religieus) –2 waarheid: wat dae zaet, ies nog gein ivvengelie

izelasie  \\~ \ v isolatie

izelasieband \\~\ ~ isolatieband

izelere \\~ zw.ww isoleren, afzonderen, niet- geleidend maken