meizäödsje ~\ o.vkw (plantk.) meiklokje, lelietje van dalen
m ~ v het letterteken voor de nasale medeklinker m in: me maog ummer miè, meh me mót ummer minder
’m \ pers.vnw 3e en 4e naamval mann. en onz. enkelv. <hem/ het> (ongeaccent. vorm v. häöm): zie haet ‘m de woarheid gezag; iech höb ‘m zjuus nog gezeen; ’t kind ies jäörig, iech höb ‘m ’n kaart gesjiek
maad \ v (mv.maeg) dienstmeid, dienstmaagd, dienstmeisje
maag \ v -1 (mv.maagde) maagd, ongerepte jonge vrouw –2 (mage -maegske) maag, spijsverteringsorgaan
maagblowe \ \ o maagbloeden, de aandoening van bloedverlies uit de maagwand
maagdekoar \ \ [O/M] o (r.k.) maagdenkoor, ‘gelegenheidskoor in de processie, gevormd door in lange witte jurken geklede en met palmtakken wuivende ongehuwde jongedames’
maagdelek \ bn.bw maagdelijk, ongerept
maag۰pien \ lk\ v maagpijn; ...völling \ v slappe, smakeloze kost; ...zjwaer \ m maagzweer; ...zoer lk~ o maagzuur; ...zout ~ o maagzout, dubbelkoolzure soda
maaj \ v (mv.maje) made, insektenlarve in vlees
maak ~ m (g.mv) maak (alleen i.s.m. in de ...) het maken
maakloan ~\ m /o maakloon
maal۰sjloes ~ lk\ [M/J] v maalsluis; syn: erk, meulesjloes; ...sjtroum ~ m (fig.) maalstroom, woeling van de gedachten, loop v.d. omstandigheden; ...sjtruim ~ m (lett) maalstroom, stroming, wieling, draaikolk (b.v. gevaarlijk voor zwemmers)
maanbreef \\ [O] m maanbrief, schriftelijke aanmaning
maar ~ [O](Th.D) mare, maar –1 nachtmerrie –2 gerucht
mach \ v (mv: machte) macht –1 vermogen om iets te doen –2 lichamelijke kracht -3 wettelijk gezag, heerschappij, machthebber –4 (wisk.) product van gelijke factoren
machhöbber \ \ m machthebber
machsvertuin \ ~ o machtsvertoon
madzjel \ v (mv.madzjele) dikke, lompe vrouw, syn: blaos, mangel, megochel, mekoekkel, meulepeerd, prattel
madzjele \ zw.ww ritselen, knoeien (fig); iets regelen met belangenverstrengeling; syn: bedrege
maedsje\ o (vkw) (maedsjes-maeteke) meisje [O:maedeke]
maedsjes۰bad \\ \ [M] o meisjeszwembassin; ...echtig bn.bw meisjesachtig; ...gek m meisjesgek; ...pensjenaat o meisjespensionaat; ...sjoal [O/M] v meisjesschool
maeke ~ →meke
mael \ o stofn (g.mv) meel; tot poeder gemalen graan of koffie
maelbuul \ kk\ m meelbuil;
maelder ~ →meelder
maeldraod \ \ m meeldraad
maeletig \ (ook: maelig [J]) melig bn -1 pulverachtig, uit meel bestaand –2 kruimig van samenstelling, bv. van aardappels syn.blomig –3 (fig.) flauw, lusteloos
mael۰meule \ ~ v meelmolen, korenmolen; ...paume ~ m (plantk.) maagdenpalm (blauw voorjaarsbloempje); ...sjtöb \ m meelstof; ...wörm ~∂ m meelworm; ...zak \ m -1 meelzak, -2 (fig.) log, pafferig, hangerig persoon; ...zölder \ m meelzolder
maer \ [O/M] v (maere-maerke) merrie, vrouw. paard; [J: merrie]
maerepies ~ kk\ [O] m slap, schraal bier
maersjoem \ lk~ o.stofn. meerschuim
maete ~ →mete
I maeter \ m (maetersj-maeterke) meter –1 lengtemaat, eenheid v. lengte –2 toestel waarmee gemeten wordt, teller –3 meetlat; syn. doemsjtok –4 meetlint
II maeter ~ → meter
maeter۰kas \ \ v meterkast; ...opnummer \~ [O/M] m meteropnemer; ...sjtand ~ m meterstand
mager ~ bn.bw mager –1 dun, schraal, niet dik –2 v.vlees: m. weinig vet
magerendaag ~~ r.k. m onthoudingsdag, vastendag
maggezien \ lk\ o (mv.maggeziene) magazijn, voorraadruimte, bewaarplaats
maggezienmeister m magazijnmeester
magnetizäör m magnetiseur
maïs۰broad \ \o maïsbrood; ...kook \ m maïskoek; ...mael \ o maïsmeel, maïzena
majeng \\ [O] m fut, levenslust, levenszin syn. kevoek
majjenaes \\\ m (g.mv) mayonaise
majsje \\ [O] (brouwerstaal) zw.ww moutmeel en water vermengen (D:maischen)
make ~ zw.ww maken (lett.) -1 vervaardigen, iets tot stand brengen –2 herstellen: iech höb miech de sjoon laote make -3 opmaken: zin de bèdder gemaak? -4 (fig) handelen, presteren: get van ziech make; hae haet ’t gemaak; dat kins te neet make
makelaer ~\\ m (mv.makelaersj) makelaar
makèt \\ v (makèttes-makètsje) maquette
makkedam \\\ m macadam (wegverharding) syn. taar, betuum, asfalt
makronie \~\ m macaronie
malber ~∂ [O] → marbel
male ~ onr.st.ww [[O/M: maal-meult-moolt-gemale] [J: zw.ww] –1 (lett.) malen, met ’n molen fijnmaken –2 (fig.) in de war zijn –3 (fig.) zaniken, zeuren syn. zeivere
malläör \\ (Fr:malheur) (K: Malheur) m (malläörsj-malläörke) malheur, pech, ongeluk, narigheid, tegenspoed, syn: labberinte, mizaer, óngelök, pech
malle \ zw.ww de koehoorns inkorten
mallig \ [O] onbep.telw. ieder, per persoon syn. de man: de kinger krege mallig twiè babbelaere
mam \ v (zowel aanspreekv. als zn) moeder: waorsj doe mer bie de mam gebleve
mamma \\ v (aanspreekv.) (mamme-memmeke) mama, moeder, moe, ma, mams
mammekinneke \ \ o.vkw moederskindje syn: mammekejfke
mamzèl \\ [O] (ook: mamzel) (Fr:mademoiselle) v (mamzèlle-mamzèlke) mamzel, jonge juffrouw
man ~ m -1 mens, persoon: 'nen euro de man –2 manspersoon, [O:mand] (mansluuj [O: mander ~] - menneke) dae man mèt dae baard -3 echtgenoot: miene man weurt ‘nen daag ouwer –4 vogel v.h. mannelijk geslacht: terwiel ’t wiefke op de eikes breujde, sjlèpde de man mèt voor
manaesj \\ v (manaezjes-manaesjke) manege, paardrijschool
mane ~ I zw.ww (aan)manen, aansporen II mv manen, het lange haar in de nek van sommige zoogdieren
I mangel \ v (mv.mangele) strijkmachine, mangel
II mangel ~ v (mangele-mengelke) -1 mand, korf -2 lompe, dikke vrouw; (Köln: Mangel) syn. →madzjel
mangele \ zw.ww -1 klem zetten -2 wasgoed gladstrijken tussen twee rollen
mangele۰bäömer ~ \ [O] m mandenhersteller; ...meker ~* [O/M] m mandenmaker; syn: mangelevlechter
mangel۰good \ \ o mangelgoed (ook: mangelwesj); ...kamer ~ v mangelkamer
manjefiek \\kk\ bn.bw magnifiek, prachtig
mank ~ bn.bw mank, kreupel syn.laam
mankaasj(e) \~ [M/J] v (g.mv) mankement, lichaamsgebrek
mankere \ \ zw.ww mankeren -1 ontbreken, afwezig zijn, schelen syn. sjaele, faele –2 gebrek vertonen: iech zeen aan zien geziech tot ‘m get mankeert
I manleef ~ \ tsw uitroep: here-m'n-tijd, jeetje; syn. m’ne-leve-miensj, m’ne-leve-man
II manleef ~\ m (ook: aanspreekv.) manlief
mannäöver \\\ v (Fr) (mv.mannäöversj) manoeuvre -1 handelswijze, kunstgreep –2 (scherts.) misstap, slipper; syn: sjuiver
mannefestasie \\\~\ v (mv.mannefestasies) manifestatie, openbaring
mannekoar \\\ o mannenkoor
mannemaeter \\\ m manometer
mannesjtum v mannenstem
mannevrere \\\ zw.ww manoeuvreren
mansard v (Fr) mansardekamer, zolderkamer
mans۰döl \ ~ bn mansdol, mangek; ...hoag bn.bw manshoog; ...huègde v manshoogte
mansjappe \\ mv manschappen, soldaten
mansjester \\ bn.stofn. manchester, ribfluweel
mans۰keel \ ~* m manskerel, manspersoon, stoere, flinke vent, ongure man; ...luuj kk\ mv manslui, manvolk, mannen: doorgaons höbbe de Vallekebergse mansluuj nieks te lache
mantel ~ m (mentel-mentelke) mantel -1 vrouwen-overjas –2 feestgewaad van priester
mantel۰pekske ~\ o.vkw mantelpakje; ...tesj \ v mantelzak; ...zörg \∂ [J] v mantelzorg
manzjèt \\ v (mv.manzjètte) manchet –1 handboord aan overhemd –2 schuimrand op ‘n glas bier
manzjètteknoup \\ ~ m manchetknoop
maof \ (Fr:mauve) –1 bn mauve van kleur –2 o de kleur mauve; een zachte, met geel gemengde paarse kleur (v.malve)
maoge ~ st.ww (maog-moch-gemaog(e)) mogen
maol \ –1 m maal, keer, syn: kièr –2 o maaltijd, handeling van eten, maal
mäölder(t) ~ → meulder
maoltied \ lk~ m (mv.maoltieje) maaltijd, maal syn:maol
maon \ (maone~-mäöneke\) –1 m maan, (planeet) -2 m meun, hesseling (riviervis)
mäön \ v (mv.mäöne) –1 sloof, sukkel syn: → uèm –2 zanik (Th.D:meun) (ook: hoesmäön: huisslaaf)
maond \ m (maonde-mäöndsje) maand
maondeg \\ m (mv.maondege) maandag, 1e dag v.d. week
maondeleks \ bn.bw maandelijks
maondes \\ maandags, elke maandag I bw (’s/’sj ...): ’s maondes gaon iech nao de mert II bn: de maondese wesjbeurt
maonesjien \ lk~ m maneschijn
maon۰landsjap \ ~\ o maanlandschap; ...leech \ o maanlicht; ...sjtand ~ m maanstand
maonsverduustering \~ v maansverduistering
maord ~ →moord
maore \ zw.ww –1 moorden, doden –2 wk. inspannen, afbeulen; syn: → morkse
mäöre \ (Fr:mûrir) zw.ww bederven, (over)rijpen
maot \ v (maote-mäötsje) maat, afmeting
maote \ v mate, omvang: in die maote
maoter \ o mater, moederkruid, (plantengesl.) (Lat.chrysanthemum parthenium)
maothoute \~ onr.st.ww maathouden: hae zóng sjoan meh hae koes gein maothoute
maotig bn.bw matig
maotige (wk) zw.ww matigen
maot۰kestuum \ \kk\ o maatkostuum; ...reigel ~ v/m maatregel; ...sjappiej \ lk\ v maatschappij
mäötsje \ o.vkw maatje v. ééntiende liter
maot۰sjtaaf \ ~ m maatstaf; ...sjtek \ m maatstok; ...werk ~∂ o maatwerk
map [J] v (mappe-mepke) map, omslag; [O/M: kaperkel]
marbel ~∂ [M] m (mv.marbele) marmel, dikke ‘marmeren’ knikker; [O: malber]
maria۰bèdsjtruè \\\ \\ o (g.mv) onzelievevrouwebedstro (plantengesl.); ...bloom \ v pinksterbloem, syn: pinksterbloom
mariajoazep ~\\ \\ tsw heremijntijd (uitroep van verbazing)
Maria-.Leechmès \\\ \\ m (r.k.) 2 februari Maria-Lichtmis; ...Ziep ~ (r.k.) m 10 juni / 2 juli (volksgeloof: regendag)
mariekeukske o.vkw mariakaakje
mark ~∂ [O/M] m (mv.marke) mark, voormalige Duitse munteenheid
markies \kk\ (markieze-markieske) markies -1 m markgraaf –2 o/m opvouwbaar zonnescherm boven terras (→ parresol, zónnesjerm)
marmer ~∂ m stofn. marmer
marot \\ (Fr.) v/m (marotte-marötsje) zotskolf, narrenstok
marsj I tsw mars, vooruit (uitvoeringsbevel om voorwaarts te gaan II m (mersj-mersjke) mars -1 muziekstuk met gemarkeerd ritme –2 (militaire) voettocht
marsjendere \\\ [O] (Fr.) zw.ww marchanderen
marsjendies \\ lk\ [O/M] v koopwaar
marsjmeziek \ \lk~ m marsmuziek
martelaer m (mv. martelaere) martelaar
marteldoad m marteldood
mas \ –1 v (mv.maste) mast, lange opstaande paal –2 m (verz.n.)eikels en beukenoten als varkensvoer
masj \ v (mv.masje) opening, maas in draad
masjendraod \\\ m harmonicagaas
masjinaal \\\ bn.bw machinaal, werktuiglijk
masjinis \\\ m (mv.masjiniste) machinist
maskauf \ ~ (ook: mèskauf) o mestkalf
maske \ o (mv.maskes) –1 mombakkes, masker, syn: mómmebakkes –2 gemaskerde carnavalsvierder, syn: móm, mómmelekluut
maskere \\ zw.ww maskeren, bedekken met ’n masker, vermommen
massaasj \\ v massage
massäör m (mv.massäörsj) masseur
massekrere \\ \ zw.ww (v.deelw.: vermassekreerd) massacreren -1 vermoorden, afmaken –2 verknoeien, verbroddelen
massere \\ zw.ww masseren
maste \ [O/M] zw.ww vetmesten; [J: vètmèste]
masverke \ ~∂ (ook: mèsverke) o mestvarken
mat \ I v (matte-metsje) mat, vloerkleed II bn –1 mat, dof, syn: doef \ –2 schaakmat
matsj \ m (g.mv) –1 sneeuwmodder, syn. sjnièprat –2 brij v. verkookte aardappels
matsjig \ (ook: matsjetig) bn modderig van smeltende sneeuw
matteklöpper \\ \ m mattenklopper
matterjaal (ook:matriaal) o materiaal
maus ~ bn niet drachtig, leeg, (v.koe)
mausko \\ v ledige of manse koe, vaars, syn. vaersj (Th.D:koe, die nog niet bij den stier is geweest)
mauw ~ bw ternauwernood, mondjesmaat amper, net toereikend, syn. kremp ~
mauwe \ [J] zw.ww. mauwen, zaniken syn:→zeivere
mauwer ~ [O] o malder, oude korenmaat (Th.D) zes korenvaten (140 liter) hetgeen men in één keer liet malen)
mazele ~ mv mazelen
mazjerang \\\ (A: Mascherang) m (g.mv) mengsel, mengelmoes, mix, syn: mingsel
mazoerka \kk\ \ m mazurka (oude Poolse dans)
me \ onbep.vnw. men, de mensen: me zouw zèğğe
mechtig \ bn.bw machtig -1 gezaghebbend, invloedrijk: Walram maog were aangemerk es ‘ne mechtige kesjtièlhièr -2 imposant, indrukwekkend: Genhoes blief e mechtig kesjtièl –3 t.a.v. verteerbaarheid: die bloodwoorsj waor miech toch get mechtig –4 de beschikking hebbend, (i.s.m. ... zin) Dae gieds waor zelfs ’t Arabies mechtig
meda(a)lje \ ~ v (meda(a)ljes-meda(a)ljeke) medaille –1 ere-denkpenning –2 (r.k.) penning met godsdienstige afbeelding
medam v (medamme-medemke) madam -1 [O/M] gehuwde volksvrouw: v’r krege es kind van medam Sjiens ummer e sjiefke woorsj –2 (scherts.) quasi chique mevrouw: zie wilt de medam oethange
meelder(t) ~* m (meelderte-meelderke) merel, zwarte lijster
meelderte-nès ~*\\ \ o merelnest
meelje ~ mv meluw, bladluis of houtluis
megochel \\\ v dikke plompe vrouw, syn. →madzjel
megrien \ lk\ v.stofn. margarine
megriensdoas \ lk\ \ v margarine-doos
megriet \ kk\ [J] v margriet; grote madelief (plantk.) [O/M] Sint Jansbloom
meh \ voegw (tegenst.) maar, doch, edoch: hae kump dèks te laat, meh hae kump ouch waal ins te vreug
meh-meh ~~ tsw maar maar, welnee (uitroep van tegenstelling met benadrukking van ongeloof
mei ~ m –1 mei, 5e maand v.h. jaar, ben.: bleujmaond –2 [O] naamfeest, naamdag; [M: namesdaag]; [J: naamfiès] –3 meiboom, feeststruik op bouwwerk, als ‘t hoogste punt is bereikt -4 laatste oogst v.veldvruchten: de mei invare –5 looftak bij processie langs de weg geplant
mei۰bloom ~\ v (mv.meiblome) sering; ...bottel v (Th.D) morille, (zwamsoort); ...den \ v de versierde dennenboom, die door de Valkenburgse jonkheid elk jaar op het Grendelplein wordt geplant bij gelegenheid van het lentefeest→ ...denplanting \\ v Valkenburgs volksfeest ‘Boete de Poort’ aan de vooravond van mei; ...hoorn ~*∂ hoorn/schalmei, om de mei-denplanting “in te blazen”
meike o.vkw corsage of bloementuiltje voor communicantje
mei۰keersj ~ ~ v mei-kers; ...keuning ~ m tot koning uitgeroepen vrijgezel bij de mei-denplanting; ...keuningin \\\ v tot koningin uitgeroepen jongedame als gemalin van de meikoning; ...kever(t) m meikever; ...köppelke o.vkw gefingeerd liefdespaartje, dat wordt uitgeroepen tijdens de mei-denplanting; ...kruudsje lk~ (plantk.) lievevrouwebedstro; syn. slevrouwebèdsjtruè, waldmeister; (A: Mäikrüütche); ...leefste \ m/v geliefde bij het ‘uitroepen‘ van de meiköppelkes; ...maond \ m meimaand, mariamaand
meine ~ zw.ww menen –1 bedoelen: meins te miech daomèt? -2 veronderstellen, vermoeden, denken: iech mein dat ’t al langer geleje ies -3 (wk) zich iets verbeelden: doe hoofs diech nieks te meine
meines ~ bn.bw menens, gemeend, in ernst: noe weurt ’t meines; syn: sirjeus
meinigte \ v menigte, schare, massa
meining ~ v (mv. meininge) mening, standpunt, opvatting
meiningsversjil ~ ~ o meningsverschil
meipaar ~~ o meikoningspaar, het koppel van ‘meikeuning en meikeuningin’ tijdens de mei-denplanting
meirege ~~* m meiregen
meis \ v (meize-meiske) mees (zangvogel)
meisjeut* ~~ m meilot, meischot, eerste scheut in het voorjaar bij gewassen
meistal ~~ [M/J] bw meestal, doorgaans syn. doorgaons; [O: meistentiejds]
meiste ~ bn.bw meest (overtreff. trap v. veel: väöl-miè-meiste)
meisten۰houp ~ ~ [O] bw merendeels, grotendeels; ...tiejds ~\ [O] meestentijds; [M/J: meistal]
meister ~ m (meistersj-meisterke) meester –1 schoolmeester -2 meneer (aanspr.): meister, wèt geer mesjiens ..... -3 meerdere, baas: noe haet ‘r ziene meister gevónge
meistere ~ zw.ww meesteren, bedwingen, beheersen, klaarspelen
meisteres ~ v meesteres
meister۰hand ~ ~ v (g.mv) meesterhand; ...huijer \ m meesterhouwer (kolenmijn); ...jan ~ m (vkw: meisterjenneke) bazig iemand; ...knech \ m meesterknecht
meisterlek ~ bn.bw meesterlijk
meister۰sjap ~ \ o meesterschap, volmaakte vakbeheersing; ...sjtök \ o meesterstuk; ...teike ~ o meesterteken; ...werk ~∂ o meesterwerk
meizäödsje ~\ o.vkw (plantk.) meiklokje, lelietje van dalen
mejandere \\ zw.ww meanderen, kronkelen van rivieren of beken, bochtig door ‘t landschap slingeren: de Geul mejandert door oos landsjap
meke ~* zw.ww mekkeren, blaten –1 het geluid van geiten en schapen (klanknabootsing) –2 zaniken, leuteren, huilebalken v. kinderen
meker ~* m (mekersj * -mekerke* ) maker, vervaardiger
meker(t) ~* m (mv.mekerte) huilebalk, zeurkous syn.peetsj
mekoekkel \ kk\ v dikke lompe vrouw syn. → madzjel
mekrón \\ m (mekróns-mekrunneke) mak(a)ron, kokoskoekje op ‘n ouwel
melies kk\ (Fr:malice) v list, geslepenheid, sluwheid, syn. lies (kkl), belump
mèlk ~∂ v (g.mv.) melk
mèlkboer ~∂ lk~ m melkboer, melkslijter
mèlke ~∂ st.ww –1 melken –2 (bij sport & spel): irritant verdedigend spelen
mèlker ~∂ m –1 de vaste melkknecht –2 [O] haring met zachte kuit
mèlkeriej ~∂ \ v melkerij, melkfabriek
mèlk۰febriek ~∂ \kk\ v melkerij; ...flesj \ v melkfles; ...gebeet ~ o melkgebit; ...glaas ~ o.stofn. melkglas, ondoorzichtig glas; ...haor \ v melkhaar, eerste dons aan de kin; ...ko \ v –1 melkkoe –2 milde gever; ...koker ~* m melkkoker; ...moel lk\ v melkmuil, baardeloze of onervaren jongeman; ...poejer lk~ m melkpoeder; ...sjeut ~* m slap schot, syn: watersjeut; ...sjoekkelaat kk\\\ m melkchocolade; ...sjteulke \ o.vkw melkstoeltje
mèlkstuit ~∂ ~ v melkkan
mèlk۰weeg ~∂ ~* m melkweg; ...wèğ ~∂ \ m melkbrood
melle \ zw.ww melden –1 aanmelden –2 vermelden, berichten -3 roemen bij kaartspel
mem \ (ord.) v (memme-mem(me)ke) –1 moeder –2 vrouwenborst syn: tiet
memme \ [O] (ord.) zw.ww zogen
memmesjtieper \ lk~ (ord.) m bustehouder, bh; syn: buustenhouwer
meneer \\ o (mv.menere) manier -1 wijze syn.wies: op die meneer mót ‘t lökke –2 gedrags- of omgangsvorml: höbs doe heim gein menere gelièrd ?
menièr \\ m titel of aanduiding v. volwassen man (menière-menièrke) meneer [O: hièr]
mènnig \ telw (ook: mennig) menig
mènnigein \\ ~ vnw (ook: mennigein) menigeen
mènnigmaol \\ \ bw menigmaal, dikwijls, syn: dèk(s)
menta ~\ [O] m (menta’s-mentake) pepermunt [M/J] pippermunt
mentenere wk.zw.ww mainteneren, handhaven, laten gelden, voor z’n rechten opkomen, weren (Fr. maintenir): menteneer diech ins get; syn: tuine, z. were, z. verwere
menuse \ lk~ [M] v verz.n. munitie, [O: menuusje], [J: menusie]
menuut \ lk~ v (menute-menuutsje) minuut
mer ~ bw maar -1 slechts, enkel: iech höb mer twiè heng -2 maar (wens): waor hae mer hie! –3 maar (waarschuwing): pas mer op –4 (twijfel): es iech mer kin kómme
merakel \~\ o (mv.merakele) mirakel -1 wonder, iets wonderbaarlijks –2 (scheldn.) onmogelijk of lelijk vrouwmens –3 bn (i.s.m. lieğğe) bewusteloos, groggy: hae lieğ veur merakel.
merd \ -1 tsw (bastaardvloek) (Fr.merde) verdomme, verdorie syn. verrèk, nóndepie –2 m lak syn: sjiet: dao höb iech merd aan
merettich m (ook: rèttich) mierikswortel (plantk.)(D:Meerrettich)
merg ~∂ merg; dat geit diech door merg en bein
mergel ~∂ m (stofn.) mergel, gele kalkzandsteen, krijtsteen, [O:melger]; (D: Mergel)
mergel۰blok ~∂ \ m gezaagde blok mergelsteen, [O:seem]; ...groef kk\ v mergelgroeve; ...hoes ~ (in feite: ’t mergele hoes) o uit mergelsteen opgetrokken huis; ...knab \ m uitgebroken brok mergelsteen; ...sjtein ~ m mergelsteen; ...sjtool \ m de grote blok mergel, zoals deze wordt uitgebroken; ...werk ~∂ [O] o open mergelgroeve (winning in dagbouw); ...zaeg \ v mergelzaag
mergpiep ~∂ lk~ v mergpijp, mergbeen
merk ~∂ o (merke-merkske) –1 merkteken –2 koopwaar van bepaald fabrieks- of handelsmerk
merke ~∂ zw.ww merken –1 van merkteken voorzien –2 [O:mirke] bemerken, waarnemen, gewaarworden
merkef ~∂ (mv.merkefe) m meerkol, merriekol, markol (D:Markolf, A:Märkef), Vlaamse gaai
merkteike ~∂ ~ merkteken
merkwaerdig ~∂ \ bn.bw merkwaardig, opmerkelijk, curieus
mermiet \ kk\ v/m marmiet, ketel met insluitend deksel, grote kookpot
meroade \\ [O/M] bw (D) afgemat, uitgeput: hae wèrkde ziech meroade
meroan \\ v (meroane-meruèneke) gepofte, tamme kastanje
merrie \\ [J] v (merries-merrieke) merrie, vrouw.paard; [O/M: maer]
mersie \ kk\ -1 tsw merci, dank je wel –2 m bedankje: ‘ne mersie koes neet de vanaaf
mert ~ m (v) (merte-mertsje) markt, openbare handel
mert۰kraom ~ \ m marktkraam; ...meister ~ m marktmeester; ...wief lk~ o marktwijf, vrouw die op luidruchtige wijze en met schelle stem ’n gesprek voert of ruzie maakt
mès I v (mèsse-mèske) (r.k.) eucharistieviering, H.Mis II m –1 verz.n. mest, uitwerpselen bemestingsmiddel –2 mestvaalt, mesthoop
mès۰book o missaal, het grote misboek op het altaar; ...denaer m misdienaar ; syn. mèsdener;
mès۰haok \ \ m mesthaak, mestriek met 2 of 3 kromme tanden; ...houp ~ m mesthoop, hoop stalmest, mestvaalt
mesjaot \\ m stofn. (noot)muskaat (specerij)
mesjaotebloom \\\ \ stofn. gemalen (noot)muskaat
mesjere \\ zw.ww -1 marcheren –2 lopen: wie mesjere de zake?
mesjien \ lk\ o (mesjiene-mesjieneke) machine
mesjiene \ lk\ zw.ww machinaal dorsen
mesjiens \ lk~ bw misschien, wellicht
mesjiens۰gare \ lk\ ~ o naaimachinegaren; ...naold \ v naaimachinenaald
mès۰kar \ \ v mestkar; ...kauf → maskauf; ...koel lk\ v mestkuil; ...naat ~ bn doornat, drijfnat; kletsnat; ...pool \ m mestpoel; ...sjpreijer \ m mestspreider
mèste \ zw.ww (ook:maste) (be)mesten
mèstem \\ (ook: mèstef) m mestvaalt, syn. mèshoup
mès۰vaat \ ~ o mestton; ...viè \ o mestvee
mèswien \ ~ m miswijn
met \ [O] (Th.D) v (mette-metteke) geit
mèt \ I vz –1 met: e maedsje mèt blauw ouge –2 mede, bij; hae waor mèt van de ièrsjte –3 per: zie kaom mèt d’n trein II bw –1 mee: ze houwe ’t waer mèt –2 mee (bijw.vorm van met): hae bemeujt ziech nörges mèt -3 (v.tijd) met, tegelijk, op hetzelfde ogenblik: mèt tot iech 't zag, kaom 'r binne III voegw. met, door: mèt hel werke kins doe dat doel bereike
mètdeile \ ~ zw.ww meedelen –1 deel hebben in, deelnemen aan verdeling –2 berichten, mededeling doen
mètdoon \ ~ onr.st.ww (doon) meedoen
mètbringe \ ~ st.ww meebrengen
mete* ~ onr.st.ww -1 meten (meet-miet-moot- gemete) -2 wedijveren: mèt häöm mós doe diech neet mete -3 slaag krijgen: hae kreeg ze gemete
metein \~ [J] bw meteen, [O/M: sebiet, drek]
mèt-en-mèt bw allengs, druppelsgewijs, langzamerhand
meter ~* m (mv.metersj) meter, persoon die meet
mèt-ete \ ~* mee-eten
mèt-eter \ ~* -1 gast, iemand die mee-eet –2 verstopt talgkliertje, syn: mètvreter
mètgaond \\ bn meegaand
mètgeve \ ~* onr.st.ww meegeven
mètgoon \ ~* onr.st.ww -1 meegaan –2 blijven deelnemen, niet passen (bij kaartspel)
metjee \\ (Fr:métier) o metier, vak, beroep syn. ambach
mètkalle \ \ zw.ww meepraten
mètkriege \lk~ st.ww meekrijgen –1 horen, toevallig vernemen: dao höb iech nieks van mètgekrege -2 ten huwelijk krijgen: dat maedsje haet van de ouwersj ‘ne sjoanen oetzat mètgekrege –3 in opvoeding aangeleerd krijgen: dat haet ‘r van heim oet mètgekrege –4 ‘n levensgezel aan de haak slaan: die ouw priej zal waal geine miè mètkriege –5 enthousiasmeren: mèt dat Vallekebergs leedsje kreeg zie de ganse zaal mèt
mètleve \~* -1 o medeleven –2 zw.ww meeleven
mètlieje \ lk\ -1 [M/J] [O: kómpasse] o medelijden, syn: deilnumming, mètleve, meujte –2 st.ww meelijden
mètloestere \ lk~ zw.ww meeluisteren
mètloupe \ ~ onr.st.ww meelopen
mètluiper \ ~m meeloper syn. windhaan (fig.)
mètlungere [O] zw.ww meelokken, meetronen, [M/J]: mèttroane
mètmake \ ~ zw.ww meemaken
mètnumme \ \ st.ww meenemen
metras v (matrasse-matreske) matras
metries \ lk\ v (matrieze-matrieske) matrijs, vorm, mal
metrozepekske \\\ \ o.vkw matrozenpakje als feestkledij voor jongens
mets \ o (metser-metske) mes
metselaer \\\ m metselaar
metselbloom \\ \ v huislook (vetplanten)
metsele \\ zw.ww metselen
metselsjpies \\ lk\ v metselspecie, mortel
metse۰sjteek \ ~* m messteek; ...sjteker ~* m messensteker, messentrekker
metsj \ m (metsje-metsjke) match, -1 sportwedstrijd –2 [J] passend gegeven
metsje \ o.vkw matje, heren- of jongenskapsel waarbij het haar op het hoofd kortgeknipt is en in de nek lang gelaten tot op de schouders
mètsjleipe \ ~ onr.zw.ww (sjleipe) meeslepen, meezeulen
mètsjpreke \ ~* onr.st.ww meespreken, meepraten syn. mètkalle
metskewerpe \ ~∂ st.ww landjeveroveren, mesjewerpen
mètte znw (mv) (r.k.) metten, breviergebeden
mèttèlle zw.ww meetellen
mèttertied \ lk~ bw mettertijd, gaandeweg, allengs
mèttroane \ \ [M/J] zw.ww meetronen, meelokken; [O: mètlungere]
mètvalle \ \ onr.st.ww (valle) meevallen
mètvreter →mèt-eter
mètwèrke \ ~∂ zw.ww meewerken
mètwind \ ~ m meewind, wind in de rug
mètwoorsj \ ~ v metworst
mètziette st.ww meezitten, goed gaan
mètzinger [J] m meezinger, meedeiner, lied dat door het publiek gemakkelijk wordt meegezongen
meubelaer \\\ o meubilair, huisraad, inboedel, syn. de muibele
meug \ bn.bw –1 moe, vermoeid -2 beu, zat: en noe bin iech ’t meug ! syn: mörg
meuge \ (scherts.) m luilak, luiwammes syn. voele, voelenzer, voeloar
meugelek \ –1 bn.bw mogelijk -2 bw misschien
meugelekerwies \ lk\ bw mogelijkerwijs, wellicht, misschien; syn: mesjiens
meugelekheid \ ~ v (mv.meugelekhede) mogelijkheid
meuje \ zw.ww moeien, betrekken, inlaten: dao wil iech neet in gemeujd were
meujelek \ [J] bn.bw moeilijk, lastig; [O/M]: lestig
meujelekheid \ ~ [J] moeilijkheid; [O/M: lestigheid syn. ambras
meujte \ [M/J] v [O: meute \] –1 bezwaar, tegenzin, (over)last: iech höb meujte mèt die besjliessing –2 medelijden: iech höb meujte mèt ‘m; syn. kómpasse, mètlieje –3 moeite, inspanning: dat geit in ein meujte door
meujzaam [M/J] bn.bw moeizaam; [O: meujzièlig]
meulder(t) ~* m (mv:meulderte) -1 hoop mortel –2 flinke portie v. voedsel –3 grote keutel
meule ~ v (meules-meuleke) molen
meuleke ~ o.vkw (speelgoed) windmolentje met vier wiekjes op stokje
meulekes ~ mv.verz.n. –1 kermis (algemeen) –2 carroussel (i.s.m. op de meulekes)
meulenaer ~ \ m molenbezitter (eigenaar, beheerder) (→ ook: mölder)
meulentak ~ \ m molentak; rivierarm, waarvan het water een molen in beweging brengt
meule۰peerd ~ ~* o –1(lett.) molenpaard –2 lompe, zware vrouw; ...raad ~ o rad van watermolen; ...sjloes lk\ [M/J] v molensluis; [O/M: erk]; ...sjtein ~ m molensteen
meun \ → mäön
meut ~ [O] v –1 koffiekan –2 (fig.) vrouw die veel koffie drinkt
meziek \ lk~ m.verz.n (g.mv) muziek
meziek۰korps \ lk~ ~∂ o muziekkorps; ...sjoal v muziekschool; ...sjtök \ o muziekstuk
middekement o medicament, medicijn syn. middesien
middesien \ lk\ [M/J] v (mv.middesiene) medicijn, geneesmiddel; [O: millesien]; syn. middekement
middesienskeske \ lk\ \ o.vkw medicijnkastje
miè \ I bw meer -1 vergrot. trap v.veel: väöl-miè-meiste): hae wol get miè es häöm -2 in hogere mate, verder, langer, vaker; iech zeen 'm neet miè; min of miè –3 [O/M] nog (i.s.m. mer : maar, slechts): iech hoof mer daen eine miè II telw. ’n groter aantal, hoeveelheid iech höb miè beuk es häöm III [O/M] [J:mièje] zw.ww maaien
miech kk\ mij, me -1 pers.vnw v. ik (3e nmv: gaef miech dat book ins ) (4e nmv) höbs doe miech dao gezeen?) –2 wk.vnw: es iech miech neet vergies
miedde kk\ I znw midden –1 (plaatsaanduiding [O/M: m]: dat laot iech in de miedde; [J: o]: dat laot iech ‘n ’t miedde; –2 tijdsaanduiding: in ‘t miedde van de winter II bw midden: miedde in d’n houp, miedde in de zomer III vz halverwege: miedde de jaore tachetig
mieddeberm kk\ ~∂ m middenberm;
mieddeg kk\ m (mv.mieddege) -1 middag: tösje de mieddeg -2 warm eten, de warme maaltijd: höbs doe de mieddeg al op? syn: mieddeg-ete
mieddegank kk\ ~ m middengang
mieddeg-ete kk\ ~* o middageten
mieddegewiech kk\ kk\ o middengewicht
mieddegoer kk\ lk\ o middaguur
mieddegolf kk\ \∂ v middengolf (radio); mieddeg۰sjiech kk\ kk\ m middagdienst; ...sjläöpke \ o.vkw middagdutje (→ ook: ungere, noon)
mieddel kk\ o middel –1 hulpmiddel –2 middelste v.h. lijf, taille -3 voorziening, bestaansmiddel
mieddel۰ièwe kk\ \ mv middeleeuwen; ...maot \ v middelmaat; ...punt ~ o middelpunt;
mieddelste kk\ bn middelste
mieddelvinger m middelvinger
mieddemoot kk\ \ v middenmoot;
mieddernach kk\ \ m middernacht
mieddes kk\ \ (’s/’sj ...) bw ’s middags: ’s mieddes lèğ hae ziech ’n uurke op de bank
...sjeep ~ o middenschip, hoofdbeuk van een kerk; ...sjtand ~ m middenstand; ...weeg ~* m middenweg
miedveur kk\ \ m mid(den)voor in voetbalteam, centrumspits
mièf \ [O/M] v (miève-mièfke) meeuw; [J]: mièw
miek kk\ mik, wit tarwebrood syn. wèğ
miekke kk\ zw.ww mikken, richten/ogen op ’n bep. doel
miel kk\ (Fr) o mille, geldbedrag van duizend euro [J] of gulden [O/M]
mieljaar kk\ \ –1 telw. miljard –2 tsw (uitroep v.verbazing, krachtterm) verdorie, potjandorie, potverdikke
mieljenaer kk\ \\ m miljonair
mieljeu kk\ \ o milieu -1 leefklimaat, leefwereld –2 (mv.mieljeus) sociale kring
mieljeu۰park kk\\ ~∂ [J] o milieupark; ...plisie \ kk\ [J] o milieupolitie; ...vervoeler \ lk\ [J] m milieuvervuiler
mieljoan kk\ \ -1 telw. miljoen (doezend kièr doezend: 1.000.000)) –2 o (mv. mieljoane) miljoen: hae haet e mieljoan in de sjtaatsloteriej gewónne
miem kk\ (roepnaam) poes, kat
mièmesjien \ lk\ o maaimachine [J: mièjmesjien]
mien lk\ I mijn (A: miin) bez.vnw (1e pers.ev.) (→spraakkunst:bezitt.vnw) II v (steenkolen)mijn, onderaardse groeve, syn.koel III (mil.explos.) land- of zeemijn
mienentweeg lk~ ~* [O] bw mijnentwege, wat mij betreft, syn: veur mie paart
mienerziejds lk~ \ bw mijnerzijds, syn: van miene kant
mienevaeger lk\ \ m mijnenveger
mien۰gaas lk\ \ o mijngas syn. koelgaas; ...gank ~ m mijngang; ...lamp ~ v mijnlamp syn. koellamp
miensj kk\ -1 m mens (luuj(miensje) - miensjke) (vgl.man-mansluuj): iech bin ouch mer ‘ne miensj –2 m echtgenoot; miene miensj ies al e paar daag krank –3 o (oudere vrouw) mien groatmoder waor e miensj mèt e hart van goud
miensjdóm kk\ \ o mensdom, mensheid
miensjekinnes kk\ \ v mensenkennis
miensjelek kk\ bn.bw menselijk
miensjelekerwies kk\ \\\ lk\ bw menselijkerwijs
miensje۰leve kk\ ~* o mensenleven; ...sju lk~ bn.bw mensenschuw
miensjeskinger kk\ ~ tsw (uitroep v. verwondering) mensenkinderen
miensjóntièrend kk\ \\\ bn mensonterend
miensjtreek lk\ ~ v mijnstreek
miensjwaerdig kk\ \ menswaardig
mienwèrker lk\ ~∂ m mijnwerker syn. koelpiet
mier lk~ m verz.n -1 vogelmuur, murik, vierbladerig rood bloempje: (plantk.: stellaria media) –2 [J] mier (insect) [O/M: →aomzeik]
mièrdere \ I zw.ww het aantal steken (ver)meerderen bij breien II m meerdere, superieur, (naast)hoger geplaatst persoon in ’n rangenstelsel, syn: baas, hoagere, hoof, meister, opziechter, petroan, superjäör, veurman
mièrendeil \ ~ o merendeel
mières \ [O] o (het) resterende, overige: en veur ‘t mières nieks nuujts
mièrt \ m maart, 3e maand v.h. jaar, ben.: lentemaond
mièrts \ bn maarts, van als in de maand maart
mièrts۰veule \ ~ o (‘maartsveulen’) groene specht (maakt geluid als ’n veulen in ’t voorjaar); ...viuèlke \\ o.vkw maarts viooltje
I mies kk\ -1 bw mis a) niet raak: hae sjoot mies b) bezijden de waarheid: doe höbs ’t mies –2 [O/M] m mist, nevel, damp [J:mis]
II mies lk\ -1 v (Fr) mise, ronde bij het kienspel –2 regenachtig, druilerig, syn:miezertig, mónketig (v. weer)
mies۰baksel kk\ \ o misbaksel; ...bruke lk~ zw.ww misbruiken; ...deile ~ zw.ww misdelen; ...doon ~ onr.st.ww misdoen; ...drage ~ onr.st.ww misdragen; ...gelle ~ st.ww miskopen; ...gèlle \ st.ww misgelden, ontgelden syn. miesnete; ...gesjiek \ kk\ o noodlot; ...goon ~* onr.st.ww misgaan
miesje kk\ zw.ww kaarten schudden; syn: mingele, miezjele
miesjenaris \ ~ m missionaris
miesjmasj \ \ (A: Mischmasch) m knoeierij, onduidelijke zaak
mies۰koup \ ~ m miskoop; ...kraom \ [M/J] m miskraam; [O: miesval]; ...leije ~ zw.ww misleiden; ...lökke \ zw.ww mislukken; ...loupe ~ onr.st.ww -1 mislopen, niet krijgen, ontberen: zie waor te laat, ze haet die korting miesgeloupe -2 (wk) elkaar niet treffen: zie höbbe ziech miesgeloupe; ...maak ~ bn mismaakt, syn. miesvörmp; ...meudig ~ bn.bw mismoedig, neerslachtig; ...mood \ m moedeloosheid, neerslachtigheid; ...nete \ [O](Th.D) onr.ww ontgelden, bezuren
miespel kk\ v mispel, appelachtige vrucht v.d. mispelaar
miespelaer kk\ \\ m –1 mispelaar, mispelboom –2 stok v.h. hout v.d. mispelboom (wandelstok, vroeger ook slagwapen)
mies۰plaats kk\ \ bn misplaatst, ongepast; ...punt ~ o (scheldn.) mispunt, hatelijk persoon
miesse kk\ zw.ww missen, niet treffen, afwezigheid vaststellen
miesselek kk\ bn.bw misselijk, syn: kotsetig, kotsmiesselek, kloate, kwoalek, mizerabel, sjlech
miesser kk\ m misser –1 (lett.) misgelopen kans –2 (fig.) fiasco, mislukking
mies۰sjlaag kk\ ~ m misslag –1 (lett.) niet rake slag –2 (fig.) miskleun, verzuim, nalatigheid; ...sjloon ~* onr.st.ww misslaan, verkeerd slaan, niet raken; ...sjtap \ m misstap; ...sjtoon ~* onr.st.ww misstaan syn. óntsere
mieste kk\ onpers.zw.ww misten, syn. dampe
miesterie kk\ ~\ o mysterie
miesterjeus kk\\\ bn.bw mysterieus
miestig kk\ \ bn.bw mistig
mies۰troewe kk\ lk\ o mistrouwen, wantrouwen; ...truèstig bn.bw mistroostig, wanhopig; ...val ~ (Th.D) m miskraam; ...versjtand ~ o misverstand
miet lk~ (miete-mietsje) mijt -1 zorgvuldig opgestapelde hoop veldgewassen (stro, hooi, graan e.d.) –2 teek, orde v. spinachtige, bloedzuigende diertjes
miete lk~ zw.ww mijten, opstapelen van veldgewassen
I mieter kk\ mieter –1 oud muntje (Th.D): hae haet geine mieter op de ruubbe –2 lichaam, lijf, donder (ord.) hae kreeg ze op ziene mieter; syn. pans, zak; -3 personage, sodemieter: dat ies 'nen hoage mieter
II mieter lk~ m (mv.mietersj) mijter, hoofddeksel van bisschop
mietere kk\ zw.ww (sode)mieteren, donderen –1 knorrig schelden, tieren –2 vallen (ord.) hae mieterde van de lödder aaf -3 smijten, donderen: hae mieterde zienen aafval ummer in de Geul
mièveld o maaiveld, oorspronkelijke hoogte v.e. terrein [J: mièjveld]
miezel kk\ m (kaartterm) reeks troefkaarten
I miezele kk\ zw.ww spelen v. bep. kaartspel (miezemauzen)
II miezele lk~ onpers.zw.ww miezeren, motregenen
miezer(t)ig lk~ bn miezerig –1 regenachtig, syn: mies lk\, mónketig –2 schraal, nietig: e miezertig menneke
miezjele kk\ zw.ww kaarten van kaartspel schudden, syn.mingele, miesje
migraen \\ m migraine, syn. sjael koppien
mika \\ m stofn. mica
mikkeniek kk\ kk\ m (Fr:mécanique) mechaniek –1 samenstel van beweegbare delen –2 [O] (Th.D) rem aan kar of wagen
milemaeter \ \ m millimeter
milemaetere \ \ zw.ww kortknippen (v. gras of haar
miletaer \ \ (Fr) m (mv. miletaere) militair, soldaat, krijgsman; syn. seldaot
milledie \ \ v (milledieje-milledieke) melodie
millesien \ lk\ [O] →middesien
min ~ I v min –1 bep.grootheid, negatieve waarde min: hae sjtóng in de min –2 waarderingscijfer: hae houw mer ’n zès-min II –1 bn.bw minderwaardig, verachtelijk: dat ies miech te min um euver te kalle –2 telw (minder-minste) weinig: te min kriege; min of miè –3 bn schriel, nietig: ’t waor mer e min menneke; syn. frael –4 bw verminderd met: tièn min drie ies zeve
mindere \ I zw.ww minderen, -1 afnemen: de kouw ies get geminderd -2 minder maken in aantal: bie ’t sjtriekke van ‘n zök moet me bie eder naold ‘ne sjteek mindere II m mindere -1 ondergeschikte –2 minder vaardig persoon
minderwaerdig \ \ bn minderwaardig, syn: lièg, min
minge \ zw.ww mengen, husselen, syn: hössele, hötsele, mingele, miesje, ónderein doon, sjöddele
mingele \ zw.ww schudden van kaarten; syn: miesje, miezjele
mingsel o mengsel syn:mazjerang
mins \ bn.bw minst: op z’n mins
minstes \\ bw minstens
minteike ~ ~o minteken
mitreljäör \\ \ m (mv.mitreljäörsj) mitrailleur
mizaer \\ (ook: mizaerie, mizerie) v misère, miserie, ellende, noodlot syn. elend
mizerabel kk\ ~ I bn.bw miserabel, armzalig, beroerd, ellendig II m zoete, amandelboterkoek (Valkenburgse banketbakkersspecialiteit)
mizeraere \\ \ –1 o miserere, boetpsalm –2 [O] m darmbeklemming (Th.D)
mjoezikel lk\ \ [J] m (mv. mjoezikels) musical, zangspel; [O/M: operètte)
moar \ [O] m (moare-muèrke) moor: -1 zwartgeblakerde, bolvormige waterketel –2 zwart paard –3 zwarte man, neger
mode۰hoes \ lk~ o modehuis; ...keuning ~ m modekoning; ...poep \ \ v modepop
moder [O/M] ~ v (modersj-meuderke) moeder; ma, mam, mama, mem, moor
Modergaods ~ \ (r.k.) v Moeder Gods, de moeder van God, H.Maria, Onze Lieve Vrouw, syn. Slevrouw –2 (vkw:modergäödske) beeld van de H.Maria, syn: slevrouwebeeldsje
moder۰kook ~ \ m moederkoek; ...leefde \ v moederliefde; ...leid ~ o moederleed; ...mèlk ~∂ v moedermelk; ...sjap \ o moederschap; ...sjleutel ~ m moedersleutel; ...sjpraok \ v moederspraak; ...(sj)taal \ v moedertaal; ...vlek \ v moedervlek; ...zièl \ v (i.s.m. gein ...) moederziel, niemand: dao waor gein moderzièl te zeen
modes \\ bn modest –1 zedig, eerbaar –2 bescheiden
modies \kk\ [O/M] v modiste i.c. hoedenmodiste
moef kk\ m (moeffe-muufke) mof –1 losse mouw –2 brede koker v. bontwerk -3 verbindingsstuk v. pijp of buis) –4 Moef (scheldn. v. Duitser)
moeffele zw.ww moffelen –1 wegmoffelen, verbergen –2 lakken en verhitten in speciale oven –3 flink eten, bunkeren, schransen, smullen; syn. → aankiele
moekke kk\ zw.ww -1 mokken, pruilen, syn. moetse, mónke –2 bij het knikkerspel stiekem de hand dichter naar het doel brengen, syn. besseme
moekkefoek kk\ kk\ m surrogaat-koffie, syn: sikerei
moel lk\ v (moele lk~ -muulke kk\) –1 muil, bek (v. dier) -2 scheldn. mond, syn.bakkes, waffel –3 scheldn. kletswijf syn. moelewief, wesjwief
moele lk\ kletsen, kwebbelen
moel(e)jan lk\ ~ m praatjesmaker, veelprater, kletsmajoor syn.moelemeker
moele۰meker lk~ lk~* m praatjesmaker; ...sjniejer lk~ m muilentrekker, bekkentrekker
moele۰wief lk\ ~ o scheldn. kletskous, syn. bazel, moel, moelepriej, sjnater, zjwebbel
moel۰ezel lk\ ~* m muilezel; ...iezer lk\ ~ o muilijzer -1 bit, ijzeren mondstuk v.e. paard -2 (scherts.) microfoon
moeljaer kk\ \ (Fr.) m instapschoen v. dames
moelkörf lk\ ~∂ m muilkorf, [O: muntel]
moelt lk\ m [O] houten kneedbak, baktrog (ook: mo(o)lt)
moel۰vechter lk\ \ m grootspreker, opschepper, snoever, snob; syn. opsjöpper, ploederaer; ...werk ~∂ o mondwerk, grote mond, syn. bletsj, moel, móndwerk, sjäör, sjnater, sjnavel, waffel
moer lk~ v (moere / [O:mur - muurke]) muur
moer۰bloom lk~ \ v muurbloem –1 lett. muurplant –2 fig. ‘vergeten’ dame; ...gezèt \\ v muurkrant; ...kas \ v muurkast; ...sjildering \ v antieke reclame-schildering aan zijgevel van panden; ...vas \ bn muurvast
I moes kk\ m (Fr) mousse, schuimpudding
II moes lk~ v (muus-muuske) muis –1 klein knaagdier –2 vlezig deel/spier v.d. duim v.d. hand –3 vlees(gerecht) v. buikige spier v. rund of paard –4 apparaatje voor cursorbesturing van computer
moesj kk\ m/v gespikkelde bonte duif, syn. sjek
moesjel kk\ v (moesjele-muusjelke) mossel
moeskel kk\ [O/M] (Fr:muscle) (D:Muskel) v (mv.moeskele) (arm)spier: door dat gewiechheffe haet ‘r flinke moeskele gekrege; [J: sjpier]
moessjtil lk~ \ bn.bw muisstil, doodstil (ook vkw: muuskesjtil ) syn. doadsjtil, sjtoeksjtil
moet lk~ m (g.mv) rui
I moete kk\ onr.ww (moet-moes-gemótte) moeten –1 verplicht zijn: iech moet heiversj goon –2 schijnen: dat moet get sjoans zin –3 dulden, mogen: die moete ziech neet; [O: mote] [M: mótte (mót-moes-gemótte]
II moete lk~ [O] (Th.D) zw.ww ruien v. vogels (Lat.muta) → ruzele
moetse kk\ zw.ww pruilen, mokken syn. mónke
moetser m (moetserte-muutserke) mokker
moetsj [O] kk\ v (g.mv) roepnaam voor de koe
moetsjke-dèh tsw lokroep voor koe
moew kk\ m (moewe-muuwke) mouw
moewe۰plenkske kk\ ~ vkw mouw(strijk)plank; ...sjolk kk\ \∂ [O] m mouwschort
moeze lk\ zw.ww –1 lett. muizen, jacht maken op muizen –2 fig. napluizen, snuffelen
moezekeutelkes lk\ ~ mv/vkw –1 lett. muizenkeutels -2 fig. suikermuisjes, anijskorrels waaromheen gebakken suiker als geboorte-gebak
moezelien kk\ lk~ m.stofn. moeselien, (Fr.) mousseline, los geweven stof
moeze۰look lk~ ~* o muizengat; ...nès \ o muizennest; ...val \ v muizenval
möğ \ v (möğğe-möğske) mug
möğğe۰bölt \ ~ m muggenbult; ...sjeet ~ o kleinigheid; ...sjteek ~ m muggenbeet
mojeng \\ [O] m moyenne –1 gemiddelde –2 (red)middel: dao ies geine mojeng veur
mokkel (ord). o (mokkele-mökkelke) mollige meid of vrouw
I mol \ bn mollig, zacht: dat veult lekker mol aan
II mol ~ I v/m (molle-mölke) mol, blinde zwarte spitssnuitige soort muis II v muziekteken, dat de noot ’n halve toon lager gezongen/gespeeld moet worden
möl \ m mul, molm, rul zand of aarde: kóm oet dae möl !
molber ~∂ v (mv.molbere) blauwe bosbes syn. aolber
mölder \ m (möldersj-mölderke) mulder, de feitelijke molenaar, de werkman die maalt (→ ook: meulenaer)
mölderpan \ \ v muldenpan, verbeterd soort platte dakpan met kop- en zijsluiting
molle [J] zw.ww mollen, stukmaken, vernietigen [O/M: verrinnewere, vertestewere]
mölle \ wk.zw.ww –1 zich rollen in mul zand –2 met elkaar vechten
mollevenger \ \ m mollenvanger
molmoes ~~ v molmuis, soort woelmuis, grote veldmuis
molmoeskroed ~ ~ ~ o kruisbladwolfsmelk
mols۰houp \ ~ m molshoop, hoopje aarde door de mol opgeworpen, syn.moudheuvel; ...sjla \ v soortn. molsla, bladeren van paardenbloem syn. piesbloom
móm \ (A:Momm) m (mómme-mumke) gemaskerd of vermomd carnavalsvierder, syn. maske, mómmelekluut
mómfreer \ \ (Th.D) (Fr: monfrère) m (minder)broeder (aanspr. voor kluizenaar)
mómmebakkes \ \ o (mv.mómmebakkese) masker, mombakkes
mómmelekluut \ lk~ m → móm
mómmer [O] (Th.D) m voogd, verzorger van wezen
mómpele ~ zw.ww mompelen
mónd ~ m mond (mun-munneke) mond
móndaen \\ [J] bn.bw mondain, werelds syn: waerelds
mónd۰doad ~ \ bn monddood; ...moneka ~\\ m mondharmonica; ...pas \ bn net heet genoeg (van spijs of drank) om in de mond te kunnen verdragen; ...sjtök \ o mondstuk; ...veurraod ~\ m mondvoorraad, proviand voor bep. tijd; ...vol ~ m mondvol: dat ies ‘ne ganse móndvol; ...werk ~∂ o grote mond; syn.moelwerk; ...zak \ m mondzak voor paard, haverzak.
moneka ~\\ m (moneka’s-monekaeke) trekharmonica; accordeon syn: kwetsjbuul, trèkzak, penspiano
monekadraod ~\\ \ m harmonicagaas
monete \\ [O/M] mv geld, duiten syn: klamotte, moos
mónğool \\ m (mv.mónğole) mongool –1 lijder aan het downsyndroom –2 scheldn. gek of achterlijk persoon
mónke ~ zw.ww pruilen syn. →moetse
mónketig ~\\ bn druilerig, bedompt (weer) syn: miezertig lk~, mies lk\
mónnement \\ ~ o monument, gedenkteken
mónnemente۰lies \\~ lk~ monumentenlijst; ...zörg ~∂ monumentenzorg: ’t oud sjtadhoes vilt ónder mónnemente-zörg
mónsienjäör \ kk\ \ m (r.k.) monseigneur (aanspr.) titel v.e. bisschop
mónster ~ o (mónstersj-munsterke) -1 monster, gedrocht, afzichtelijk wezen -2 proefstuk, staal, model
mónstere ~ zw.ww monsteren, beoordelend bekijken
mónstrans \~ v (r.k.) monstrans
móntäör \ \ m (móntäörsj-móntäörke) monteur
mónter ~ bn monter, levendig syn.levetig móntoer \ lk\ [O] o (móntoere-móntuurke) montuur –1 inlijsting, brilmontuur, [M/J: montuur] –2 montering, zondags kostuum met vest
mood \ m moed; [O: koeraasj]
moodwil ~~ m moedwil, opzet
moodwillig ~ \\ bn.bw moedwillig, opzettelijk syn: opzèttelek
mo(o)lt →moelt
I moor \ v (more-meurke) moer –1 schroefmoer –2 moederkonijn –3 moeder (ord.) syn.mem: d’n duvel en z’n moor
II moor ~ [O] (Th.D) v (more-mäörke) wortel (gele), peen; [M/J: wortel)
moord ~* m (mv.moorde) moord
moordenaer ~* m moordenaar
moordjónk ~ ~ o prachtjoch, voorbeeldig kind
moorsjleutel \ ~ m moersleutel
moorzièlig bw moederziel syn. kristezièl
moos \ o (g.mv. -meuske) –1 moes, gerecht v. fijngehakte koolsoorten of tot brij gekookte vruchten –2 geld [O], syn. klamotte, lappe, pingping
moostem \\ m moeshof, moestuin, deel v.e.groentetuin waar koolsoorten geteeld worden syn:.koalef
moostemnetel \\ ~ v kleine brandnetel
mooswief \ lk~ o groentevrouw
mop \ [J] v (moppe-möpke) grap, mop; [O/M: wiets]
möp \ m (mv.möppe) ongemanierd persoon, lomperd, mop: doe, vieze möp!
möpke \ o vkw moppie, schattig klein meisje, liefje
mops \ m (mopse-möpske) –1 zwabber, mop –2 soort kleine dog met stompe snuit
moreboan ~ \ v dikke tuinboon syn. wölleboan
morel \\ v (mv.morelle) morel, grote zure kers, noordkers; (Th.D: ispel)
mörg \∂ bn murw, -1 (lett.) beurs, overrijp, zacht/week, syn: kwebsj –2 (fig.) beu, zat: iech bin dao mörg van
morge \ (~)∂ ochtendgroet; ook verbasteringen: mojje, mojns
mörge ~∂ morgen I m (mv.mörges) –1 ochtend (tijd tussen middernacht en 12.00 uur) –2 [O] (opp.landmaat) morgen II bw eerstvolgende dag, (de dag van) morgen (tgov: giestere)
mörgemieddeg ~∂ kk\ bw morgenmiddag
mörgenaovend ~∂ \ bw morgenavond
mörges ~∂ (’s/’sj ...) bw ’s morgens: ’s mörges geit ‘r ummer mèt d’n hónd wandele
mörgeskoffie ~∂ \\\ [O] m ontbijt [M/J: →óntbiete]
mörgevreug ~∂ \ bw morgenvroeg
morkse ~∂ (wk)zw.ww hard of inspannend werken, z. afsloven, tobben, wurmen, ploeteren, zwoegen, pezen; syn: z. aansjtrenge: helle, hingste, maore, peze, poejakke, sjinne, sjoebbe, sjoefte, sjtroeve
mormel ~∂ o scheldn. (mormele-mörmelke) mormel –1 lelijk dier –2 kind
morsjdoad \\ bn morsdood
morteer \\ m (morteersj-morteerke) mortier -1 vijzel –2 korte vuurmond
mos \ I o verz.n. (sporenplant) mos II m most druivensap dat nog niet geheel gegist is
mosgreun \\ bn mosgroen, d.groen als mos
mosie ~\ v (mv.mosies) motie, vergadervoorstel
mösj \ v (mösje-mösjke) -1 mus (vogelsoort) –2 troeteln. voor klein kind of vrouw –3 (ord.) vagina, syn.→sjeij (3)
mösjesjtöb \\ \ m mussenhagel, fijnste soort hagel om op vogels te schieten
mot \ v (motte-mötsje) mot, kleine vlinder m. smalle vleugeltjes, w.v. de larven wol aantasten
mote \ [O]→ I moete
moter \ m (motersj-meuterke) motor –1 aandrijfmachine –2 fig. stuwende, drijvende kracht –3 vervoermiddel motor(fiets): bies doe mèt de brómmer hie of mèt de moter
moter۰hejsje \\ ~ mv motorhandschoenen; ...koeräör \\ m motorcoureur; ...plisie \\ m motorpolitie; ...riejer lk~ m motorrijder; ...sjpuit ~ v motorspuit
motpepel \ \ [O] m nachtvlinder, syn.nachvlinder
motregene \ ~* zw.ww motregenen syn. II miezele
mötsj \ v (mötsje-mötsjke) muts
motte۰böl \\ \ mv mottenballen; ...zak \ m mottenzak
moudheuvel [O] (Th.D)(moude; E: mould) m molshoop syn.molshoup
mout ~ m mout, gerst die na het weken en het kiemen als grondstof dient voor het bierbrouwen
mouteriej ~\ v mouterij, ruimte waar het brouwgraan tot mout wordt verwerkt
mout۰sjroot ~ ~ m stofn. mout dat in de schrootmolen wordt geplet en daarna opgeslagen voor verdere verwerking in de beslagkuip; ...zölder \ m moutzolder, mouteest, de ruimte waar vroeger de gekiemde gerst (door de wind) werd gedroogd en in zakken opgeslagen en bewaard
movere \\ zw.ww moveren, prikkelen, bewegen tot, bezielen, aanzetten (Fr. mouvoir) syn. aanzètte
muibel ~ o (mv.muibele) meubel –1 lett. meubelstuk –2 fig. lastig persoon: dat ies miech e muibel; syn. figuur
muibelmeker ~ ~* m meubelmaker syn. sjrienewèrker
mulo \\ v [M] mulo (wett.:ulo) (beginletters van: meer uitgebreid lager onderwijs)
multipleks ~\ \ m stofn. multiplex
mundig \ bn mondig, meerderjarig
mundsjesmaot \ \ bw mondjesmaat, schaars, krap syn. kremp, kriè
munt ~ m (munte-muntsje) munt -1 geldstuk –2 plant (keukenkruid: mentha)
mure lk~ zw.ww troebel of slijkerig worden v. rivierwater
muuf kk\ bn muf, vuns
muulke kk\ o vkw –1 kusje syn. poen –2 gezichtje
muuskesjtil →moessjtil
muzejum o (muzejums-muzejumke) museum
muzikaal \\\ bn.bw muzikaal; → meziek