zjwegel(s)duèske ~* \ o vkw lucifersdoosje
z \ v –1 het letterteken voor de doffe, stemhebbende wrijfmedeklinker z (t.o.v. s) in: zie zegende ziech zelf –2 het eerste letterteken van de samengestelde doffe, stemhebbende wrijfmedeklinker zj (t.o.v. sj) in: zjiraf, zjillentien, zjuus, zjwoar, zjwegele
zaak ~ v zaak; -1 bedrijf (zake-zeekske~*) [O: gesjef] –2 aangelegenheid, ding, gang van zaken: bemeuj diech mèt dien eige zake [O: zakes: .... en zoa miè van die zakes]
zaak۰veurder ~ \ m zaakvoerder, bedrijfsleider, manager, syn: bedriefsleider → zètbaas; ...woarnummer \ \ m zaakwaarnemer
zaal \ I m [J: v] zaal, groot vertrek (zale~ -zaelke): bie dat kónzaer waor de zaal bómmevol II m [J: o zadel] zadel (zale \ -zaelke): de zaal van de fiets waor ‘m naat gewore
zaalwiej \ kk\ m katjesdragende (grauwe) wilgheester
zaat ~ bn.bw zat, dronken
zaatlap ~\ m zatlap, dronkaard, syn: zoeplap
zabbele [J] zw.ww sabbelen, kluivend zuigen, [O/M:zoeke] syn: loetsje
zach \ bn.bw zacht –1 (van) geluid: zèt de radio ins get zachter –2 (van) tempo: loup ins get zachter –3 (van) gevoel: dat veult ziech zach aan; v’r kriege ‘ne zachte winter.
zach۰bord \ \ o stofn .zachtboard, houtvezel; ...gekook ~* bn zachtgekookt: e zachgekook eike
zadel۰daak \ ~ o zadeldak; ...meker ~* m zadelmaker; ...pien lk\ v zadelpijn; ...reem \ m zadelriem; ...tesj \ v zadeltas
zaedelaer ~\\ [O] → zedelaer
zaeg \ v –1 (zaege-zaegske) zaag (getand gereedschap) –2 (scherts.) zeurkous, syn. zanikbaer, zauwelaer, zuèteraer
zaeg۰bek \ \ m zee-eend; ...blaad ~ o zaagblad, getand blad v.e. zaag; ...brook \ v veiligheidsbroek
I zaege \ zw.ww –1 zagen -2 zeuren, zaniken dae kin diech ein zaege syn. zeivere, zuètere –3 snurken (het geluid van zagen nabootsen)
II zaege ~ → zege
zaege۰blaad \\ ~ o zaagblad (plantengeslacht v.d. composieten-familie)
zaegen۰tand \ ~ m zaagtand; ...trèkker \ m zaagzettang (om de zaagtanden te verstellen of te schranken)
zaegeriej \ \ v zagerij
zaegesjneet \ ~ (ook: zaegsjneej) m zaagsnede in hout of in mergel;
zaeg۰koel \ lk\ (→Th.D.) [O/M] v zaagkuil; ...mael \ (ook: zaegsel) o zaagmeel, zaagsel; ...viel lk\ v zaagvijl, driehoekige vijl om zaagtanden te scherpen; ...vösj \ m zaagvis, vis met ’n zaagvormig verlengsel aan de kop
zaemelek \\\ [O](Th.D] bw tamelijk [M/J: tamelek] syn. zièmelek
zaesel \ v (zaesele-zaeselke) zeis
zak \ m zak –1 (zek-zekske) stoffen, plastic of papieren opbergvoorwerp –2 buidel van dier -3 (ord.). balzak v. man, scrotum syn: buul -4 scheldn. gemene onaangename man (ook: rotzak, kloatzak)
zakdook \ \ m zakdoek syn: sjnoefsplak, koetsjlómmel
zake۰luuj \ mv zakenlui; ...man ~ ~ m zakenman; ...vrouw \ v zakenvrouw; ...waereld \ m zakenwereld
zakke \ zw.ww -1 dalen, omlaag doen of gaan –2 verminderen: zie zin mèt de vraogpries veur hun hoes mótte zakke –3 niet slagen bij een examen: hae ies gezak wie ’ne baksjtein
zakke۰sjtof \ \ m zakkengoed, jute; ...wegelke ~* o.vkw zakkenwagentje, steekwagentje t.b.v. volle zakken
zak۰loupe \ ~ (alleen infin.) zaklopen (volksspel); ...reloozje \ ~ \ v zakhorloge: groatvader droog zien zakreloozje ummer in ‘t kammmezolstesjke
zalig \ /J] bn.bw zalig -1 hemels: dae kwezel weurt nog ins zalig verklaord [O: zièlig] -2 overheerlijk: mam, die zelfgetrokke sop ies zalig
zaliger \ (oude, verbogen vrouw. vorm van ‘zalig’) bn zaliger [O: zièliger) –1 overleden: mien moder zaliger –2 kapot, stuk, syn: keduuk; sjmiet dao neet zoa mèt, dalek ies ‘t zaliger
zand ~ m stofn. zand, steenstof, zandgrond
zand۰deig ~ ~ m zanddeeg; ...eerappel ~* \ m zandaardappel; ...keukske \ o.vkw zandkoekje; ...luiper ~ m zandloper; ...menneke \ o.vkw zandmannetje; ...sjtraole zw.ww zandstralen; ...tuurtsje lk~ o.vkw zandgebakje
zang \ [O/M] v (zange-zengske) bosje, handvol gelezen (‘gezeumerde’) aren
zang۰koar \ o zangkoor [O: →zank); ...lès \ v zangles; ...sjtök \ o zangstuk; ...sjtum \ v zangstem; ...zaod \ o zangzaad
zank ~ [O] m –1 m (g.mv) zang, het zingen; dat ies nog ins sjoane zank –2 [O] m (g.mv) (vkw: zenkske) zangkoor: hae ies al miè es 40 jaor bie de zank
zank۰gezèlsjap \ \\ [O/M] o zanggezelschap, syn: zangvereiniging [O, Th.D: zankpartiej];
zaod \ o verz.n. (g.mv) (vkw:zäödsje) zaad
zaod۰bèd \ \ o zaadbed, kweekbed; ...doas \ v zaaddoos, doosvrucht; ...eerappel ~* \ m pootaardappel; ...good \ o zaaigoed, zaaizaad; syn. ziègood; ...kleid ~ o zak, buidel waaruit het zaadgoed gestrooid wordt; ...krao \ v versuft mens, sul, joris goedbloed, syn:. → uèm
zaol ~ →zool
zaolesjtop ~ \ [O](Th.D) kruikenstop (v.wilgenhout)→zaalwiej syn. kroekesjtop
zaoterdeg \\\ m (mv: zaoterdege) zaterdag, 6e dag v.d.week
zaoterdes \\\ zaterdags I bw (’s ...) ’s zaoterdes ies hae dèks op sjtap II bn ziene zaoterdesen toeffel
zat \ I bn.bw -1 genoeg, volop: sjöp mer op, dao ies zat (→ ook: zat-op) –2 beu, moede: iech bin ’t zat II [O] m (zètte- zètsje) zet, handeling, vondst (→ zèt)
zatemanskal ~\\~ m (g.mv) dronkenmanspraat syn. dröpkeskal
zatigheid ~\~ v (g.mv) zatlapperij, dronkenschap: hae wies van zatigheid neet miè wat ‘r deeg
zat-op \\ bn.bw meer dan genoeg
zauf \ v (stofn.) (zauve-zejfke) zalf
zaufplaoster \ \ v zalfpleister
zauve \ zw.ww. zalven, met gewijde zalfolie bestrijken
zauw ~ (D: Sau) bn smerig, vies: ’t ies wir zauw waer
zauwaos ~\ m smerige rotvent, slechterik (D: Sau-Aas)
zauwel ~ -1 m (g.mv) zever, kletspraat syn. zeiver, wauwel(skal), bazel, breuzel -2 v vrouw die onbenullige kletspraat uitkraamt, syn. zemp, zeiktrien
zauwelaer ~\\ m zeveraar; syn: zeiverlap
zauwele ~\\ zw.ww –1 zeveren, zaniken, syn. zuètere, zeivere –2 motregenen syn.ziemele
zauwelrege ~ ~* m motregen →ziemele
zauwwaer ~ \ o hondeweer
ze \ pers.vnw –1: ze 3e pers.v.ev: en m/v/o.mv: ze haet ’t good veur; (ongeacc.vormvariant van: →zie~) ze höbben ’t good aansjtoon; -2 men; onbep.vnw : ze (mv) zèğğe dat ‘r vraem geit; (vormvariant: me (ev))
zedelaer ~* \ [O] m zetel, houten leuningstoel met hoge rug
I zeef \ v (zeve-zeefke) draadzeef (→ ook: ziej) o.a. mergelzeef, kiezelzeef, kolezeef, zandzeef
II zeef ~ [O] bèdzeef, springbak van ‘n bed
zeek \ v hoofdzeer, uitslag a.h. hoofd zeekbloom \ \ v bereklauw (grote schermbl. plant)
zeen ~ onr.st.ww (zeen\ -zuut~ -zoog\ -gezeen) zien: iech gaon ins kieke of iech get zeen; iech zeen, iech zeen wats doe neet zuus
zeenderouge \ ~ bw zienderogen, duidelijk waarneembaar
zeenswies \ lk\ v zienswijze, opvatting
zèğ \ tw. zeg ! aandacht oproepend: zèğ, wieniè kump dao get van ?
zege ~* \ m (g.mv) –1 zegen, het zegenen –2 (alg.) heil, iets heilzaams
zegelrink ~ ~ m zegelring
zegene ~* -1 zw.ww zegenen –2 wk zichzelf begunstigen
zèğğe \ onr.st.ww (zèğ-zaet-zag-gezag) zeggen -1 mondeling uiten -2 bevelen, gebieden: doe höbs hie nieks te zèğğe –3 betekenen: wat wilt dat zèğğe? -4 vinden: wat zaes doe daovan ?
zèğğensjap \ \ v zeggenschap
zèğğes \ [O] bw ongeveer, nagenoeg, praktisch: ’t ies zèğğes druèg boete
zèğğesweurd \ \ (ook: zèğsweurd) mv (i.s.m. op ...) mondelinge, stellige belofte
zèğğingskrach \ \ v zeggingskracht, gave om met gevoel en nadruk te spreken
zèğske \ o.vkw zegje: ederein maog hie zien zèğske doon
zèğs۰luuj \ \ mv. zegslieden; ...man ~ m zegsman; ...vrouw \ v zegsvrouw; ...wies lk\ v zegswijze
zeik ~ (ord.) m stofn. (g.mv) zeik –1 (lett.) urine, pis, plas; syn: pies \ -2 (fig.) onzin, nonsens: sjeij oet mèt diene zeik -3 kapsones, syn. ambras, behej: dae haet ‘nen houp zeik aan ziech
zeikbaer ~\ m zeikbeer, zeurpiet, syn: sjpiejdoas, kotsbaer
zeike ~ zw.ww (ord.) zeiken –1 urineren, plassen syn: piesse –2 zeuren, zaniken, lamenteren, syn: →zeivere -3 stortregenen
zeikenaat ~ ~ bn zeiknat, kletsnat, drijfnat, doorweekt; syn: mèsnaat, kletsjnaat, pratsjnaat
zeikerke ~\ o.vkw onvolwassen jongeman: dat menneke ies ech e kaal zeikerke ; syn: greune
zeikert ~\ m (zeikerte-zeikerke) – 1 zeikerd, zeurkous –2 lafaard
zeik۰trien ~~ v vrouw. zeurpiet (v.Catharina); ...vaat ~ o gierton
zeil ~ o (zeilder-zeilke) -1 zeil van schip –2 bedzeil –3 zeer dik touw
zeil۰dook ~\ o/m zeildoek, syn: gewesdook; ...sjeep ~ o zeilschip
zeip ~ v stofn. zeep
zeip۰bekske ~\\ o.vkw zeepbakje; ...doas \ v zeepdoos; ...pinneke \ o.vkw zeeppennetje, zeeppil; → zètpil [J]; ...poejer lk\ m zeeppoeder; ...sjoem lk~ m zeepschuim; ...sjpunske ~ o.vkw zeepsponsje; ...sop \ [J] o zeepsop; [O/M:luèter]
zeiver ~ m –1(lett.) zever, kwijl, speeksel, syn: sjpiej –2 (fig.) onbeduidend flauw geklets, geleuter, geneuzel (ook: zeiverkal)
zeiveraer ~ \ m/v zeveraar, beuzelaar syn. breuzelaer, keutelaer, kotsbroor, kuumkónt, kuumsjotel, sjpiejdoas, zanikbaer, zauwelaer, zeikbaer, zeiverbaer, zeiverklaos, zeiverlap, zemp, zuèteraer
zeivere ~ zw.ww –1 kwijlen –2 flauwe praat verkopen, leuteren, zemelen, zeuren; syn: beuzele, breuzele, hièmere, ièmere, jièmere, jengele, keutele, krintekeutele, lammentere, male, mauwe, meke, peetsje, zaege, zanike, zeike, zempe, zuètere –3 langdurig zacht regenen
zeiver۰kal ~ ~ (ook: zeiver), domme kletspraat; ...klaos \ m zeveraar; syn. zeiveraer; ...lepke \ o.vkw slabbetje, morsdoekje; syn: sjlebberke
zeker ~ bn.bw zeker –1 veilig -2 stellig, overtuigd vertrouwend; dao bin iech zeker van –3 waarschijnlijk, vermoedelijk: hae haet zeker d’n trein gemies –4 tsw (ge)wis (en waarachtig) vergr.: meh zeker! ; overtreff.: meh zeker dat! -5 ’n onbep. aanduiding v.e. persoon: ‘ne zekere Jeurisse
zekere ~ -1 o (i.s.m. ‘t ...) het zekere ( ... voor ‘t onzekere) –2 m een onzeker, voorzichtig, secuur (mans)persoon: dat ies ech ‘ne zekere, dae vraog diech alles drie kièr –3 zw.ww veiligstellen, beveiligen d.m.v. zekeringen
zelde ~ bw zelden: zelde of noats
zelf \¶ aanw.vnw zelf –1 in eigen persoon: dao kin iech ’t zelf neet veur make;–2 ’n persoon of ‘n zaak onderscheidend van de ander: iech höb häöm zelf neet gezeen, waal zien vrouw; de reloozje zelf waor neet kepot, waal ’t bendsje
zelfbedening \∂ \\ v zelfbediening
zelfde \¶ bn zelfde: dizze zelfde miensj
zelf۰kinnes \∂ \ v zelfkennis ...pertrèt \\ o zelfportret; ...sjtendig \ bn.bw zelfstandig; ...vertroewe lk\ o zelfvertrouwen
zemel ~ veelklagende vrouw
zemmel ~ m (zemmele-zemmelke) –1 sliert, losse draad aan stof -2 uitgelengd kledingstuk, syn. lemmel
zemp ~ -1 m g.mv herik, gele kiek, onkruid lijkend op koolzaad (plantk.) –2 v vrouw die zevert, vrouw. zeurpiet, syn. zauwel, zeiktrien
zempe ~ zw.ww –1 rookmaken, vuurtje stoken, syn. bläöke –2 zeveren, zeuren
zend۰ammetäör ~ \\ m zendamateur; ...mas \ v zendmast; ...tied lk~ m zendtijd
zenewe ~ [M/J]mv zenuwen [O: nerve]: van dat heen-en-weer gelops krieg iech ’t op de zenewe
zenewechtig ~\ \ bn zenuwachtig, nerveus
zenger \ m (zengersj-zengerke) zanger
zenuw ~ v (mv. zenewe) zenuw: bie zien operasie höbbe ze ’n zenuw geraak; [O/M: nerf)
zenuwsjtèlsel \\ \\ o zenuwstelsel
zeppe \ zw.ww zappen, met afstandsbediening naar andere tv-kanalen schakelen
zeppelien \ lk\ [O] [D] zeppelin, bestuurbaar luchtschip
zerk ~∂ v (zerke-zerkske) –1 doodskist syn: doadskies –2 hardstenen grafopbouw
zès \ - 1 hfdtelw. zes (6) –2 v het cijfer zes (zèzze-zèske)
zèsdaagse m zesdaags wielerfestijn op “indoor”wielerbaan
zèsderlei \ \ bn zesderlei
zessele \ (zessele-zesselke) o klein breed (rechthoekig) hakbijltje m. korte steel
zestièn \ \ –1 hfdtelw. zestien (16)[O: zèstièn] –2 v zestienmetergebied (bij voetbal)
zèswekendeens \~* \ (r.k.) m zeswekendienst; gebedsdienst zes weken na het overlijden
zèt \ [M/J] m (mv: zètte) zet; [O:→ zat II] –1 het verplaatsen v.e.stuk op schaak- of dambord –2 geraffineerde handeling, vondst: dat waor ‘ne gowe zèt van häöm
zèt۰baas \ \ m zetbaas, exploitant; syn. zaakveurder, bedriefsleider, oetbater, eksplwatant; ...mael \ o zetmeel; ...pil \ [J] v zetpil →zeippinneke [O/M])
zètte \st.ww (zèt-zat-gezat) –1 zetten, plaatsen: zèt die vaas mer op de taofel -2 (wk) de vereiste (toe)stand of vorm verkrijgen: die sjeun mótte ziech nog zètte –3 (wk) gaan zitten: iech gaon miech effe zètte
zètteriej \ \ v letterzetterij
zeuke \ zw.ww zoeken –1 trachten te vinden –2 iemand steeds trachten beet te nemen: saerdoe blief ‘r miech zeuke
zeumere ~ zw.ww –1 na de oogst achtergebleven graanvruchten bij elkaar rapen/ verzamelen (b.v. aren lezen) –2 iets met moeite bij elkaar zoeken
zeut \ bn.bw zoet -1 van smaak –2 overdreven fijngevoelig, zoetsappig
zeute \ I zw.ww zoeten, zoetmaken II m –1 zeer fijngevoelig/ zoetsappig persoon syn. zeuthout –2 zoetekauw, snoeperd
zeuthout \ ~ o -1 (g.mv) zoethout, gedroogde wortelstok van Zuideuropese plant als lekkernij (→lakriets) -2 (mv.zeuthouter) zeer fijngevoelig persoon; syn. zeute
zeutigheid \ ~ v zoetigheid, zoete lekkernij
zeutsel \\ o zoetstof, zoetmiddel
zeutzoer \ lk~ (ook: zoerzeut) bn zoetzuur, zuurzoet
I zeve \ zw.ww. zeven, ziften
II zeve ~ zeven -1 hfdtelw. (7) –2 v het cijfer 7 (zeves-zeveke)
zevenderlei ~ \ bn zevenderlei
zevenentwintig ~ ~ hfdtelw. zevenentwintig (27)
zeve۰sjläöper ~ \ m –1 relmuis –2 langslaper syn: sjlaopkop; ...sjprunk ~ m zevensprong (oude volksdans); ...sjräöme \ bep.kaartspel syn. →koajónge; ...tièn \ hfdtelw. zeventien (17)
zèzze \\ mv (met z’n) zessen: veer waore mèt oos zèzze / geer waort mèt uuch zèzze / zie waore mèt hun zèzze
zèzzentwintig \ ~ hfdtelw. zesentwintig (26)
zie ~ -1 zij (ongeacc.vorm: ze) pers.vnw.3e pers, v.ev /m.v.o mv: zie haet wat ze höbbe wilt; zie doon mer wat ze wille –2 zijn, bez.vnw (voor onz.znw): ’t blief zie kind
ziè \ I zw.ww. [O/M] [J:zièje] zaaien II m zee
ziech kk\ I v zicht, veldgereedschap gelijkend op zeis, maar kleiner en handgreep loodrecht op snijvlak II o zicht –1 uitzicht: bie duuster waer haet me dao sjlech ziech; -2 het bezien (i.s.m. op ...) meenemen zonder koopverplichting III wk.vnw –1 zich, elkaar; die höbbe ziech gehouwe wie de verke –2 voor zichzelf: eder veur ziech en God veur oes allenej –3 in zichzelf gekeerd, op zichzelf staand: dat ies eine veur ziech
ziechbaar kk\ \ bn.bw zichtbaar
ziechte kk\ zw.ww zichten, maaien met ’n zicht
ziechtegewerf kk\ ~∂ (Th.D) handvat van de zicht
ziechtenhaok kk\ \ m pikhaak, omgebogen ijzeren tand aan houten steel, die dient om de korenhalmen bij het zichten te verzamelen en bijeen te houden
ziechzelf \\∂ wk.vnw (nadrukk.vorm van ziech III): hae haet ziechzelf get aangedoon
ziechzending kk\ ~ v zichtzending
ziè۰graas \ ~ o zeegras: ziègraas woort vreuger gebruuk es bèdvölling; ...greun \ bn zeegroen
ziej kk\ v I zijde v.h. lichaam: lèğ diech ins op ’n ziej, doe sjnörks II stofn. weefsel v.zijden stof III zijg, vergiet, teil met veel gaatjes in de bodem syn:→ziejbaar IV kant (meetk. vlak): die kas ies aan ein ziej sjlech geverf; ’t lök van gein ziej V spekflank v.e. varken
ziej۰aanziech kk\ ~\ o zijaanzicht; ...altaor \\ o zij-altaar
ziejbaar kk\ \ v vergiet syn. ziejsjotel
I zieje kk\ zeven, zijgen, zijen, doordruppelen
II zieje lk~ -1 v duivin: de zieje zal zóndeg waal pries vlege, ze ziet op gehiekde eier –2 m zwarte zijden cylinderhoed: ‘nen hoage zieje
ziej۰gank kk\ ~ m zijgang in kerk of in mergelgroeve; ...kant ~ m zijkant; ...lien lk\ v zijlijn
ziejsjotel kk\ ~\ v zijgschotel, vergiet syn. ziejbaar
ziej۰sjpan kk\ ~ o zijspan; ...sjpoor ~* o zijspoor; ...sjprunk ~ m zijsprong; ...sjtraot \ v zijstraat
zieke۰bezeuk kk\ \ o ziekenbezoek; ...fónds ~ o ziekenfonds [O:krankekas]; ...kaart ~ v ziekenkaart, ziekenboekje [O: →krankekaart]
ziekenhoes kk\ lk~ [M/J] o ziekenhuis [O: hospetaal, gastes]
ziekezegening kk\ ~* v (r.k) gebedsdienst met handoplegging (zegening) over de zieken: op 15 auguustes - mèt Maria-Hemelvaart- ies aan de Lourdesgrot de jaorlekse ziekezegening
ziekviere kk\ lk~\ zw.ww (alleen infinitief) het werk verletten wegens ziekte: iech höb noe tied veur te wandele, iech bin aan ‘t ziekviere
zièl \ v (zièle-zièlke) –1 ziel, het onstoffelijke innerlijke wezen v.d. mens –2 niet doorbakken laag in brood, syn.reem –3 het holle gedeelte v.e. flesbodem dat naar boven steekt
zièleknieper(t) \ lk~ (scherts.) m zielenknijper, zielendokter, psychiater
zièle۰noad \ \ m zielennood; ...reursele \ mv zielenroerselen, emoties; ...poat \ m zielepoot, zielepiet, beklagenswaardig persoon; ...rös \ v zielenrust, gemoedsrust; ...verkuiper ~ [O] m ronselaar, mensenhandelaar, ‘zielenverkoper’, (bedrieglijk) werver voor krijgsdienst of industrie
zièlièf \ \ m zeeleeuw
zielig [J] bn/bw armzalig, zielig,: dat ies e zielig figuur
zièlig \\ [O] bn/bw zalig, hemels →zalig
zièliger[O] bn zaliger (gedachtenis) →zaliger
zièling \\ [O/M] zaailing, uit zaad geteelde plant
zièloch \\ v zeelucht
zièlsgelökkig \ \ bn.bw zielsgelukkig
zièlzak \ \ m geweten, gemoed, binnenste: hae haet get op ziene zièlzak
zièman \ ~ m zeeman
ziemele lk~ (ook: kk\ ) zw.ww motregenen syn. zauwele
zien lk\ bez.vnw (3e pers.ev.) zijn (→spraakkunst bezitt.vnw.): hae haet zien tesj laote lieğğe
ziep lk~ v (ziepe-ziepke) zijp, wetering, afwatering
zièpaerdsje \ \ o.vkw zeepaardje
ziepe lk~ zw.ww zijpen (→ siepele)
zièr \ bw zeer, erg, heel, in hoge mate; syn. hièl, erg: iech bin get laat, ‘t regende miech te zièr
zièrnao \ \ [O] bw nagenoeg, bijna; [J: bienao]; [M: haos]; [M/O: bekans]
ziè۰sjeep \ ~ o zeeschip; ...sjlaag ~ m zeeslag; ...sjter \ v zeester
ziet۰bank kk\ ~ v zitbank syn. divan, kannepee; ...hook \ m zithoek; ...kamer ~ v zitkamer, woonkamer; ...koel lk\ v zitkuil;
ziette kk\ st.ww (ziet-zaot/zoot-gezete) zitten –1 (i.s.m. ‘goon’ ...) syn: ziech zètte –2 gevangenschap ondergaan –3 treffen, raken -4 (i.s.m. ‘blieve’ ...) doubleren op school –5 passen van kleding: dae jas ziet miech wie gegote -6 in bep. omstandigheid verkeren: hae ziet in de penarie –7 achter laten, resteren: (i.s.m.laote ...) hae haet häör mèt de kinger laote ziette
zietting kk\ \ v (ziettinge-ziettingske) zitting -1 zitgedeelte van stoel of bank –2 vergadering -3 spreekuur –4 carnavalsfeestavond
zietvleisj kk\ ~ o zitvlees
ziè۰verke \ ~∂ [O/M] o pissebed syn. →wild verke; ...vösj \ m zeevis
zièzaod \ \ o zaaizaad, zaaigoed, syn. zaodgood
zil \ (Th.D) v (g.mv) akkermaat van 100 vierkante roede; 20,7 are (→ ook: mörge)
zilver ~∂ -1 o stofn. g.mv zilver, edelmetaal –2 o eremetaal voor de winnaar van de 2e prijs
I zin \ v zin -1 de reeks van een of meer woorden in syntactisch verband: maak de zinne noats te lank –2 gemoedstoestand, humeur; zie haet króm zin; dao krieg me erm zin van
II zin ~ m (g.mv) –1 nut, doel: begin dao neet aan, dat haet geine zin –2 trek, lust, begeerte: dao höb iech noe geine zin in
III zin ~ onr.st.ww zijn (koppelww. hulpww. zelfstand. ww). (bin-bies-ies-zin-zeet-zin / waor-waore / gewaes) –1 bestaan: zie zal noe e jaor of sestig zin –2 zich bevinden: ze waore neet heim gewaes –3 behoren aan: ies dat book van uuch? –4 mankeren, schelen (aan): wat ies (‘t) ? –5 bedragen: wieväöl ies ‘t ?
zinge ~ st.ww (zing \ -zingk \ -zóng \ - gezónge ~) zingen: ónder ’t koke zóng zie ummer gaer
zink ~ m stofn. zink (metaal)
zinke ~ I st.ww (zink ~ - zink ~ - zónk ~ -gezónke ~) zinken: hae zónk wie ‘ne baksjtein II bn.stofn. van zink vervaardigd
zinkpöt ~ \ m zinkput
zink۰viuèlke ~ \\ o.vkw zinkviooltje; ...wiet kk\ o zinkwit; ...zauf \ v zinkzalf
zinnes \ [O] (Th.D.) bw (van) zins, (van) plan, voornemens [M: veurnummes]: iech waor zinnes nao de kèrk te goon
zinsjpele \~\ zw.ww zinspelen
zintuug \ lk\ o (mv. zintuge) zintuig
zj v de (lettertekencombinatie voor de) stemhebbende, doffe wrijfmedeklinker zj in: zjem, zjuus, zjwoar, zjweite etc.
zjaak \ m tamme kauw (klanknabootsing)
zjakèt \ \ m (zjakètte-zjakètsje) jacquet, pandjesjas
zjallezie \ kk\ v (A:Schalusejj) (zjallezieje-zjallezieke) jaloezie, (zonnescherm) syn. sjtaor
zjarretel \∂ \ (ook: sjarretel) [O/M] (Fr) v (zjartels-zjartelke) jarretelle, aan ’n kledingstuk bevestigde band/elastiek om de kousen op te houden
zjel \ [J] (E: gel) m gel, geleiachtig cosmetisch product om het haar steviger/glanzend te maken; [O: pernaad] [M: brillentien]
zjeleij \ \ m gelei, lil (Fr: gelée) -1 gekookt sap van dierlijke stoffen, aspic –2 ingedikt sap van gekookte vruchten
zjem \ m stofn.(g.mv) jam, gelei van vruchtenkooksel
zjenant \ ~ bn gênant (Fr); syn. sjamesweerd
zjenderm \ \∂ [O] (Fr:gendarme) m –1 politie-soldaat, rijkspolitieman, rijkswachter –2 scheldn. bazig, brutaal vrouwmens, syn: kaptein, serzjant
zjendermerie \ \∂ kk\ [O] (Fr) gendarmerie -1 rijkspolitiekorps -2 kazerne van de rijkspolitie
zjenere \ \ (Fr. gêner) wk.zw.ww z.generen, zich schamen
zjenever \\ (Fr: genièvre) m stofn. jenever, borrel, klare; syn. (ouwe/jónge) klaore, dröpke
zjenie \ kk\ -1 v (g.mv) genie, technische troepen (legeronderdeel) –2 o (zjenieje-zjenieke) buitengewoon begaafd persoon, bolleboos
zjeranium \ ~ \\ v (mv.zjeraniums) geranium (plantk.)
zjerao \ \ (Fr:gérant) m (mv. zjeraos) gerant, beheerder/ bedrijfsleider (manager) in hotel
zjezeke \ \ o.vkw Jezuskind, syn. zjezekinneke -1 het kind Jezus–2 beeldje van het kerstkind
zjielee lk~ \ (Fr. gilet) m (zjilees-zjieleke) herenvest zonder mouwen (onderdeel van kostuum); syn: kammezol, ves, wemes
zjiep lk\ (E: jeep) m (zjieps-zjiepke) jeep, Amerikaanse legerauto
zjillentien \\ lk~ (Fr: gélatine) m gelatine, geleiachtig eiwitpreparaat
zjiraf \ \ m (zjiraffe-zjirefke) giraf(fe)
zjoernaal lk\ \ (Fr: journal) o (mv.zjoernale) journaal –1 dagregister, logboek –2 filmvertoning van nieuws/actualiteiten
zjoernalis lk\ \ \ (mv. zjoernaliste) m journalist, verslaggever
zjoviaal \ \ \ bn joviaal, gulhartig syn.gölhartig
zju kk\ [J] jus -1 vleesnat, vleessap -2 saus voor andere spijzen
zjubelei kk\ \\ [O] (Fr: jubilé) o jubileum [M: jubelee] [J: jubelejum]
zjuderaosj kk\ \ \ (Fr) m stofn.(g.mv) jus d’ orange, sinaasappelsap
zjunk ~ m (zjunks-zjunkske) junk, drugsverslaafde
zjurie lk~ kk\ v (zjuries-zjurieke) jury, beoordelingscommissie
zjuus kk\ (Fr) –1 bw. juist; net [O: krek]: iech kóm zjuus bie häöm vandan -2 bn. juist, precies, correct: dat ies de zjuusten oetsjlaag !
zjuustement kk\ \ ~ (Fr) tsw juistement! precies! exact! inderdaad!
zjuustisie kk\ \ kk\ [M] (Fr. Lat) v justitie [J: justisie] [O: zjuustiese]
zjwaak ~ -1 bn.bw zwak, niet sterk, broos, teer –2 o zwak, voorliefde, neiging
zjwaakde ~\ [O/M] v zwakte, zwakheid; [J: zjwaakte]
zjwaam \ m (g.mv) rook, damp, stoom, wasem
zjwaan \ v (zjwane~-zjwaeneke\\\) zwaan
zjwaarsj \ v (zjwaarzje-zjwaersjke) zwoerd, varkenshuid
zjwachtel \ m (mv.zjwachtele) zwachtel; [O/M: →wingel]
zjwaef۰duuk \ lk~ m zweefduik; ...vlege \ zw.ww zweefvliegen; ...vlöch \ v zweefvlucht
zjwaegel ~ → zjwegel
zjwaer \ m (zjwere ~*-zjwaerke) zweer
zjwaere ~ → zjwere
zjwaeve \ zw.ww zweven
zjwak \ m smak, grote hoeveelheid; syn: →waatsj
zjwalber ~∂ \ (D) v (zjwalbere-zjwelberke) zwaluw (vogel)
zjwalber(e)۰nès \∂ \ \ o zwaluwnest; ...sjtart \ m zwaluwstaart –1 houtverbinding met lipjes –2 geklede jas met weggesneden voorpanden, rok, syn: sjliepjas
zjwalke ~∂ [J] zw.ww zwalken, zwabberen; [O: zjwabbele] syn: sjeigele
zjwame \ -1 roken, walmen: hae zjwaamp twiè pekskes op ‘nen daag -2 preugelen, aframmelen: hae haet ze gezjwaamp gekrege; syn. piezzele, zjwenze
zjwames \\ [O] o rookwaar, rookartikelen; [M/J: roukes]
zjwanenhaus ~ ~ m zwanenhals –1 hals (als) v.e. zwaan -2 s-vormig gebogen buis, sifon
zjwanezank ~ ~ m zwanenzang, iemands laatste gezang of gedicht vóór zijn heengaan
zjwang \ (alleen i.s.m. in ... ) m zwang, mode, gebruik
zjwangersjap \ \ v zwangerschap
zjwank ~ (Th.D) bn -1 dun, buigzaam, slank -2 stervormig of straalsgewijs v. metselwerk
zjwankhal ~ \ v hal, waar de biervaten (brouwerij) worden gereinigd en gestapeld
zjwans ~ (D) m (zjwens-zjwenske) lange staart v. bep. dieren, syn. sjtart
zjwanse ~\ zw.ww –1 couperen, inkorten van de paardenstaart –2 ‘n dikke staart opzetten door de poes
zjwaob \ [O/M] m (zjwäöb-zjwäöbke) kakkerlak, bakkerstor (D: Schwabe; A: Schwoeb)
zjwaoger \ m (zjwäögersj-zjwäögerke) zwager, schoonbroer: neump me de broor van mien vrouw ‘tzelfde es de man van mien zuuster of es de man van mien sjoanzuuster ? syn: sjoanbroor
zjwart \ -1 bn zwart van kleur –2 bn vuil, onrein -3 o de kleur zwart
zjwart۰book \ \ o zwartboek; ...broad \ o roggebrood; ...handelaer \ \ m zwarthandelaar; ...häörig \ \ bn zwartharig; ...jas \ m scheldn. pater, geestelijke (ook: zjwartrok; ...kieker lk~ m zwartkijker –1 pessimist –2 t.v.kijker die geen kijkgeld betaalt; ...riejer lk~ m –1 autorijder, die geen motorrijtuigenbelasting betaalt –2 iemand die zonder te betalen van het openbaar vervoer gebruik maakt; ...wèrker ~∂ m zwartwerker; ...-wiet kk\ bn.bw zwart-wit –1 ongenuanceerd: dat ies nogal zjwart-wiet geriddeneerd –2 niet in kleur: höbt geer nog ‘ne zjwart-wiet tillevizie?
zjwebbel \ v praatzieke vrouw, kletskous, kwebbel; syn. →blejjer
zjwegel ~* m (zjwegele-zjwegelke) lucifer (van: zwavel)
zjwegele ~* zw.ww raadspel met lucifers (waarvan er een is ingekort) om speelbeurt te bepalen of drinkgelag te betalen
zjwegel(s)duèske ~* \ o vkw lucifersdoosje
zjwegersje \ \ v zwagerin, schoonzuster
zjwein ~ (D) –1 (scherts.) o bofkont, mazzelaar, geluksvogel –2 geluk, mazzel: dae haet zjwein gehad mèt de verkoup van ‘t hoes
zjweineriej ~ kk\ v zwijn(d)erij, -1 rotzooi, vuiligheid -2 schunnigheid, onzedelijkheid, syn: nötteriej, nöttigheid, ónnöttigheid, verkeseriej
zjweinesjtal ~ ~ m zwijnenstal, zwijnenboel, vuile smerige boel, syn: verkesjtal
zjweit ~ (A: Schweäsz) m (g.mv) zweet, transpiratievocht
zjweit۰baer ~ \ m scheldn. manspersoon die voortdurend sterk transpireert; ...dröppel \ v zweetdruppel;
zjweite ~\ onr.zw.ww (zjweit-zjwèt-zjwètde-gezjwèt) –1 zweten, transpireren –2 vorm van smeden: het beginnen te smelten –3 uitslaan van vocht van b.v.muren of levensmiddelen, syn. oetsjloon
zjweit۰kemerke ~ ~* o.vkw zweetkamertje; ...loch \ v zweetlucht, transpiratiegeur
zjweitser ~ [O/M: Zwitsers huursoldaat] m boerenknecht i.c. paardenknecht of stalknecht op grote boerenhoeve
zjweitveut ~\ mv zweetvoeten
zjwejhaok \ \ m zwaaihaak, zweihaak, winkelhaak waarvan de armen t.o.v. elkaar beweegbaar zijn
zjwejje \ zw.ww zwaaien, wuiven [O: zjwajjere]
zjwej۰leech \ \ o zwaailicht; ...sjtein ~ m zweisteen, sluitsteen om bogen/gewelven te metselen
zjwèlkoep \ lk~ v zwelkuip (bierbrouwerij), kuip waarin men de gerst water laat opnemen
zjwèlle \ st.ww. (zjwèlt-zjwol-gezjwolle) –1 zwellen, uitdijen, kwellen –2 doen zwellen: iech mót de proeme effe zjwèlle ; syn. kwèlle
zjwelmenneke ~ \ o.vkw gepoft, in de schil gekookt aardappeltje
zjwens ~ m (g.mv) (pak) slaag, syn: preugel, (pak) rammel, sjmağğe, sjlaeg
zjwenze ~ zw.ww pak slaag geven/krijgen, syn.verknauwele
zjwere ~* onr.st.ww. (zjweer-zjweurt-zjwoort-gezjwore*) zweren –1 eed afleggen –2 tot ’n zweer worden, ontsteken van wond
zjwerf۰aafval ~∂ ~\ m zwerfafval, zwerfvuil; ...deer \ o zwerfdier; ...kinger ~ mv zwerfkinderen; ...sjtein ~ m zwerfsteen, zwerfkei in het Diluvium-tijdperk; syn. knab: d’n diekke knab op ’t Thei Dorreplein ies eigelek ‘ne zjwerfsjtein
zjwerme ~∂ zw.ww zwermen
zjwertsele \ zw.ww zwartselen, met zwartsel insmeren
zjwerve ~∂ onr.st.ww (zjwerf-zjwörf-zjworf-gezjworve) zwerven
zjwetse \ zw.ww zwetsen, onbedachtzaam spreken
zjweul \ bn.bw zwoel –1 drukkend warm, benauwd –2 zedelijk onfris, wellustig, geil
zjwiechte kk\ zw.ww zwichten, toegeven, syn. ónderdoon
zjwiege lk~ st.ww (zjwieg-zjweeg-gezjwege) zwijgen
zjwieg۰geld lk~ ~ o zwijggeld; ...pliech kk\ v zwijgplicht: ze höbbe häöm binne de organizasie ’n zjwiegpliech opgelag; ...rech \ o zwijgrecht: in oos land haet edere verdachte ‘t zjwiegrech; ...zaam \ bn.bw zwijgzaam
zjwiek kk\ [O/M] m losse demontabele dansvloer in de openlucht
zjwiekgeld kk\ ~ [O] o geldelijke bijdrage voor het dansen op ‘ne ‘zjwiek’ (→ook: knebkesdanse)
zjwiekke kk\ zw.ww zwikken
zjwiemele lk~ zw.ww zwijmelen
zjwiendel kk\ (D) m zwendel
zjwiendele kk\ (D) zw.ww zwendelen, syn: foetele, sjoemele, bedrege
zjwiepe kk\ zw.ww zwiepen, veerkrachtig doorbuigen en weer terugspringen
zjwieps kk\ m (zjwiepse-zjwiepske) lichte beneveling / dronkenschap: nao die veer glaeskes wien houw zie toch ‘ne zjwieps
zjwiets kk\ [O/M] m honger
zjwinke ~zw.ww zwenken
zjwoar \ bn.bw zwaar
zjwoar۰bewaopend \ \ bn zwaarbewapend; ...geboewd lk\ bn zwaargebouwd; ...gewiech kk\ -1 o (g.mv) klasse v.h. zwaarste gewicht bij gevechtssporten -2 m persoon van die klasse; ...lievig lk~ bn zwaarlijvig; ...meudig \ bn zwaarmoedig
zjwol ~ [O/M] m (g.mv) zwellingsdruk in ’n gezwel of abces (→gezjwel, zjwèlle)
zjwuèrde \ [O/M] v (g.mv) zwaarte [J: zjwuèrte]
zjwuèrdekrach \ \ v zwaartekracht
zjwum۰bad \ \ o zwembad; ...band ~ m zwemband; ...brook \ v zwembroek; ...kluup kk\ v zwemclub; ...lès \ v zwemles
zjwumme \ st.ww (zjwump-zjwóm-gezjwómme) zwemmen
zjwungel ~ m (zjwungele-zjwungelke) zwengel
zjwunk ~ m (mv.zjwung) zwenk –1 draai, ommezwaai, wending –2 booromslag, arm v.e. handboor
zoa \ I bw zo –1 even, in overeenstemming met: zoa groat wie ziene pap -2 ter illustratie: iech zèğ mer zoa –3 aanstonds: iech kóm zoa; II tsw zo (verwondering) III voegw.(onderschikkend): zoa bies te gezónd en zoa bies te sjterveskrank
zoa-al \ ~ bw zoal, onder meer: wat höbs te zoa-al mètgebrach ?
zoa۰gauw \ \ voegw. zodra: zoagauw es iech ‘m zeen, vraog iech ‘m dat; ...genaamp \ bn.bw zogenaamd; ...get \ –1 onbep.vnw zoiets: zoaget sjoans höb iech nog noats mètgemaak -2 bw zowat, ongeveer: iech sjat dat ‘r zoaget twelf sjtöks haet verkoch; ...gezag \ bw zogezegd; ...good \ (i.s.m. ... es) bw zogoed, vrijwel; nagenoeg; ...lang \ voegw.bw zolang: zoalang es ’t good geit; doe kins mien reloozje zoalang liène; ...mer ~ bw zomaar, zonder reden / beletsel: hae sjtampde häöm zoamer tege de sjene
zoa’n \ aanw. vnw zo’n, zo een, zulk een: zoa’n sjoan sjpraok höb iech zelde gehuèrd
zoa۰väöl(ste) \ \\ telw.bw. zoveel(ste); ...waal \ voegw.bw zowel: zoawaal hae es ziene pap ...; ...wied ~ voegw.bw zover: zoawied es te kins kieke; ...wiezoa kk\ \ bw (D: sowieso/ K: suwiesu) toch al, syn: uberhaup(s): hae haet zoawiezoa geine gowe naam; ...zièr \ bw zozeer: ze houwe die tuut babbelaere laeggegete zoazièr wie sjniè
zöch \ I m (zöchte-zöchske) zucht -1 sterke uitademing door gemoedsgesteldheid –2 vleugje wind II v zucht (g.mv) –1 ziekelijke opzwelling v.e. lichaamsdeel door opeenhoping v. vocht –2 sterk verlangen, ziekelijke neiging
zöchte \ zw.ww zuchten, sterk uitademen
zoda \\ m stofn. (g.mv) soda, natriumcarbonaat
zodawater \\ ~ o (g.mv) sodawater, kunstmineraalwater
zoekbabbelaer lk~ \ \ m zuigbabbelaar, zuigsnoepje, sabbelsnoepje
zoeke lk~ O/M: onr.st.ww (zoek~ zuuk\ -zook~ -gezoke~) [J: zw.ww] zuigen met de mond, lurken; syn. zabbele, loetsje, noeğğele (→ ook: zoge - zuge)
zoepe lk~ onr.st.ww (zoep lk~ - zuup kk\ - zoop ~ - gezope ~) (ord.) zuipen, buizen, zich te buiten gaan aan sterke drank, syn: buize, hiese, pave, peke, pumpele, sjödde, soppe, tettere
zoep۰lap lk~ \ m zuiplap, zuipschuit, drinkebroer, syn: drankörgel, drankwagel, lepsjmoel, peekvot, zaatlap; ...naas \ v drankneus
zoer lk~ I bn.bw zuur –1 wrang (smaakgewaarwording) –2 onaangenaam: dae kin diech ’t leve zoer make –3 nors, onvriendelijk: dae kin zoer kieke II o zuur –1 ’n zuur smakende of makende substantie: knien in ’t zoer –2 maagzuur, zuur maagsap (→ zoerbranne, maagzoer)
zoer۰bol lk~ ~ m zuurbal; ...branne \ o het zuurbranden, het branderig gevoel van het opstijgen van maagzuur in slokdarm) [O/M: zoerbrenne); ...deig ~ m zuurdesem
zoermèlk lk\ ~∂ v blaadjes v.d. paardenbloem; syn: molssjla
zoer۰moos lk~ \ o zuurkool; ...proem lk\ v zuurpruim, kniesoor, onvriendelijk nors mens; ...vleisj ~ o zuurvlees, in een zure saus gestoofd rundvlees; ...zeut ~\ (ook: zeutzoer) bn zuurzoet, zoetzuur, zerpzoet
zoeze lk\ zw.ww suizen, heel snel voortbewegen: hae zoesde mèt ziene brómmer tösje de luuj door
zog \ o zog -1 borstvoeding, moedermelk –2 kielzog
zoge \ zw.ww zogen, laten zuigen, met moedermelk voeden (→ ook: zoeke – zuge)
zök \ v (zökke-zökske) sok, korte kous: ’n haos ies nog gein zök
zökkezuimer \ \ m scheldn. jandoedel, sufferd, sul; m.n. persoon die langdradig vertelt of langzaam handelt, syn. söl ~, sopsieme(l), uèm, zaodkrao, zuime ~, (ouw) zök, zokbaer, druimendriek
zölder \ m (zöldersj-zölderke) zolder
zöldervinsterke \ ~ o.vkw zolderraampje
zomer ~ m (mv. zomersj) zomer
zomer۰aovend ~ \\ m zomeravond; ...daag ~ m zomerdag: in de zomerdaag ies ’t in de Plenkert lekker keul; ...deens \ m zomerdienst(regeling); ...huuske kk\ o.vkw zomerhuisje; ...kèrmes ~\ m zomerkermis, plaatselijk volksfeest (kerkmis t.g.v. kerkwijding) in de zomer; ...kleid ~ o zomerjurk; ...kleijer ~ mv zomerkleding (ook: ...kleijaasj) ...sezoen \ lk~ o zomerseizoen
zomersj ~\ I (’s...) ’s zomers bw: v’r houwe ’s zomersj dèks las van zate kampeerdersj II zomers bn.bw: de zomersj gekleijde lozjees
zomer۰sjprotel ~ \ v zomersproet →sjprotel; ...tied lk~ m zomertijd –1 tijd v.d. zomer –2 (zomer)tijdregeling
zomig bn.bw –1 zacht en doortrokken van smaak –2 zoel (v.h. weer), aangenaam warm
zómp ~ [O/M] m (mv.zump) zomp, moeras (land), drassig gebied
zómpetig bn.bw drassig, moerassig
zón \ v (zónne-zunneke) zon
zóndeg ~\ m (mv.zóndege) zondag, 7e dag van de week
zónder ~\ vz zonder
zóndes \\ zondags I bw (’s ...): nog väöl luuj goon ’s zóndes nao de kèrk II bn: de zóndese kleijer
zóndes-sente ~ ~ mv zondagsgeld, op zondag verstrekt zakgeld voor de hele week
zóndige ~ zw.ww zondigen, zonden begaan
zóndvlood ~\ m zondvloed
zónleech \ \ o zonlicht
zónne \ [J] zw.ww zonnen
zónne۰bank \ ~ v zonnebank; ...bekker [O](Th.D) m soortn. bep.soort in de zon gedroogde, niet gebakken, tichelstenen; ...bloom \ v zonnebloem; ...brandkraem m zonnebrandcrème; ...bril ~ m zonnebril; ...hood \ m zonnehoed; ...klaor \ bn zonneklaar; ...penièl \ \ o zonnepaneel; ...sjerm ~∂ o zonnescherm, syn. parresol, markies, sjtaor, zjallezie; ...sjien lk~ m zonneschijn; ...sjteek ~ m zonnesteek; ...sjtèlsel o zonnestelsel; ...sjtraol \ v zonnestraal; ...wiezer lk\ m zonnewijzer
zóns۰óndergank \ ~ ~ m zonsondergang ...verduustering lk~ v zonsverduistering
zool ~* m (zole~*-zäölke) zool
zoon ~ m (zäöns-zäönsje) zoon
zörg \∂ v (g.mv) zorg –1 toewijding, behartiging: zie haet de zörg veur häören óngetrouwde broor –2 ongerustheid, kopzorg, perikelen, syn: kopzörg, labberinte, prakkezaasje, ambras
zörge ~∂ zw.ww zorgen
zörg۰pliech \∂ kk\ v zorgplicht; ...verlièning v zorgverlening
zoum ~ m (zuim-zuimke) zoom –1 omgenaaide rand aan weefsel/kledingstuk –2 buitenrand van perceel bos of akker
zout ~ I o stofn. (g.mv) -1 [O:m] (keuken)zout: geef miech ’t zout ins door -2 pekel (conserveringsmiddel) –3 wegenzout (tegen gladheid) II bn.bw zout: oeh, dat ies ’n zoute sop: syn: gezoute (als smaakgewaarwording)
zout۰erm ~ ~∂ bn.bw zoutarm; ...mien lk\ v zoutmijn; ...pileer \~* m zoutpilaar; ...sjtruijer \\ m strooiauto syn: sjtruijwagel; ...veetsje ~* o.vkw zoutvaatje; ...water ~ o zoutwater, pekel; ...zak \ m –1 zak voor/met zout -2 scheldn. futloze, logge vent
zude ~ o zuiden (windstreek/ -richting)
zuder۰breidde lk~ \ v zuiderbreedte; ...kruus lk~ o zuiderkruis(sterrenbeeld); ...leech \ o zuiderlicht; ...zón \ v zuiderzon;
zuèteraer \ \ m zeveraar, syn. →zeiveraer
zuètere \ zw.ww –1 zeveren, zemelen, zeuren, zaniken, onbenullig langdurig praten; syn:→zeivere -2 sudderen, op klein pitje staan te pruttelen syn. breuzele, sjmore, zuijele
zuge lk\ st.ww (zuug-zoog-gezoge) zuigen, lucht of vloeistof verplaatsen door het trekken van een vacuüm
zuger lk\ m (zugersj-zugerke) zuiger
zuig ~ o –1 slecht voedsel, i.c. slechte drank –2 slecht volk, syn: → krauw
zuijel ~ m slechte koffie, leut, syn: gössel
zuijele ~ zw.ww –1 drinken met kleine slokjes, nippen, lurken, syn. nieppe –2 [O/M](Th.D) langdurig stoven van spijs syn. zuètere, breuzele
I zuime \ zw.ww (zuim-zuimp-zuimde-gezuimp) zomen
II zuime ~ m sufferd, sul, syn: → zökkezuimer
zuip ~ [O/M;Th.D] m (g.mv) gekookt veevoeder voor koebeesten
zule lk\ [O/M] moeilijk naaiwerk verrichten
zulle ~ zullen (o.t.t: zal-zuls-zal-zulle-zult-zulle) (o.v.t: zouw-zous/zos-zouw-zouwe-zout/zot-zouwe) I st.(hulp)ww moeten, verplicht zijn: hae zal loestere; doe zuls neet klauwe II hulpww.(toek.tijd) dao zulle veer veur zörge; hae zouw giestere zin gekómme
zung \ v en mv zonde
zungele ~ zw.ww pijnlijk tintelen v.d ledematen
zungelkneukske ~ ~* o.vkw weduwnaarsbotje, telefoonbotje,: (Th.D: elleboogsknokkel); syn: illektries kneukske
zunig [O/M] lk\ zuinig, spaarzaam [J: zuinig]
zus [O/M] o/v ‘zus’ bijnaam voor meisje in ‘n (groot) gezin (vgl. breur)
zuud۰oaste lk~ \ o zuidoosten; ...vröch \ v zuidvrucht; ...weste \ o zuidwesten
zuul lk\ v/m (zule-zuulke) –1 zuil, pilaar, pijler –2 m priem, els, puntig steekwerktuig
zuunliechzeip kk\ kk\ ~ v zachte zeep (merknaam (sunlight) → soortnaam
zuuster kk\ \ v (zuustersj-zuusterke) –1 zus, vrouw. kind in gezin, bloedverwante 2e graad zijlijn –2 kloosterzuster, non, begijn syn. nón, begien
zuustersjkloaster kk\ \ o zusterklooster
zuustervereiniging kk\ \ v zustervereniging
zuvel lk~ [O/M] m verz.n. (g.mv) zuivel [J: zuivel]
zuver lk~ bn.bw zuiver –1 (v.toon) helder, klaar -2 rein, schoon, gewassen -3 vast, warempel; iech geluif ’t zuver -4 puur, onvermengd syn. loeter –5 oprecht:: hae ies zuver op de graat, hae haet e zuver geweite –6 net, precies, syn.krek: hae ies zuver ziene pap
zuvere lk~ zw.ww zuiveren, schoonmaken, vrijmaken
Zuzaote lk~ \ [O] gefingeerde dorpsnaam, stammend uit de Belgische Kempen; wordt gebruikt als je niet weet of als je niet wilt zeggen waar iets/iemand vandaan komt